Otvorena BIRN-ova konferencija o desničarskom ekstremizmu na Balkanu

Denis Džidić, direktor BIRN-a BiH i Jan Waltmans, ambasador Kraljevine Nizozemske u BiH. Foto: BIRN BiH

Dvodnevnu konferenciju, kojoj prisustvuje više od 80 učesnika iz regiona i svijeta, “Krajnje desničarski ekstremizam na Balkanu: grupe, trendovi i politička podrška”, otvorili su Denis Džidić, izvršni direktor Balkanske istraživačke mreže Bosne i Hercegovine (BIRN BiH) i ambasador Kraljevine Nizozemske, Jan Waltmans.

Džidić je rekao da se godinama govorilo o islamističkom ekstremizmu, dok je desničarski uglavnom ignorisan i posmatran fragmentirano. Ono što je, kako je rekao, otkrilo istraživanje BIRN-a, jeste veliki broj grupa i desničarskih organizacija koji grade međunarodne konekcije. 

“Desničarske i ekstremističke skupine u regionu postaju sve vidljivije, jače i uvezanije, a opasnost od njih je i veća uzimajući u obzir fragmentirani i neuvezani sigurnosni sistem. Nadamo se da ćemo otvoriti dijalog o tome šta društvo može i treba raditi da se bori protiv ovih skupina”, izjavio je Džidić.

Jan Waltmans, ambasador Kraljevine Nizozemske u BiH, izjavio je da “ideje i ponašanje akceleracionista predstavljaju prijetnju nacionalnoj sigurnosti i demokratskom pravnom poretku u Nizozemskoj i da ta prijetnja, stoga, od Vlade zahtijeva strukturalnu budnost.”

“Kao što je bio slučaj sa mnogim aktivnostima koje smo podržavali u okviru nacionalnih strategija i akcijskih planova na Zapadnom Balkanu u protekle četiri godine, u vezi sa stranim terorističkim borcima, mi želimo nastaviti podržavati vlasti u regionu u suočavanju sa krajnje desničarskim ekstremizmom, ali se također radujemo vašim naučenim lekcijama”, kazao je ambasador.

Tokom panela “Suzbijanje desničarskog ekstremizma na Balkanu: Šta mogu napraviti države?” učesnici su govorili o sve prisutnijem desničarskom ekstremizmu na Balkanu, te šta države mogu uraditi kako bi mu se suprotstavile offline i na internetu.

Joeri Maas, šef Izvršnog odjela Delegacije Evropske unije u BiH, naveo je da koncept desničarskog ekstremizma ranije nije bio prepoznat, te da je u ovom trenutku prepoznat na Zapadnom Balkanu, ali i u ostatku Evrope, o čemu se treba dodatno diskutovati s ciljem suzbijanja i rješavanja.

“Postavlja se pitanje gdje se uključiti u politiku prilikom borbe sa ekstremizmom (…) Izazovi su isti, svuda. Imamo desničarsku politiku, kretanje prema desničarskom ekstremizmu i problem je što ovakve grupe u demokratskim državama uživaju ista prava, poput slobode govora i okupljanja. Izazov je kako da krenemo s ograničavanjem ovih slobodna kako bismo smanjili prijetnju desnog ekstremizma i kako se preventivno uključiti”, dodao je Maas. 

Šemsudin Mehmedović, zastupnik u Zastupničkom domu Parlamentarne skupštine BiH i član zajedničke komisije za odbranu i sigurnost, rekao je da je desničarski ekstremizam politički projekat te da je neophodno razmotriti uzroke nastanka ovakvih pokreta. 

“U ranijem historijskom periodu to su bili politički pokreti koji su se borili za nezavisnost, ravnopravnost. Danas su to politički projekti. Ono što je najopasnije jeste da su se inkorporirali. Naravno da to postoji u Evropskoj uniji i svugdje u svijetu. Nažalost, desničarski pokreti su preuzeli vlast u određenim državama”, navodi Mehmedović.

Nebojša Novaković, narodni poslanik u Narodnoj skupštini Republike Srbije, kaže da je, u regionu, Srbija zemlja koja je kroz više decenija imala uticaj, pa tako i danas, kada se iz nje izvode i šire projekti ekstremizma i desnice.

“Populizam je najdominantnija platforma. To su ljudi koji su se kamuflirali i vi danas imate iste ljude od prije 30 godina koji se slikaju sa zvaničnicima Evropske Unije i zalažu se za tu politiku, a s druge strane imate izrazito desničarski narativ i jačanje ekstremnih grupa, koji su nastali vještački. Populisti, uz pomoć ekstremista, izgledaju prihvatljivo”, rekao je Novaković, dodavši da se ekstremističke grupe stvaraju uz pomoć političara.

Učesnici konferencije. BIRN BiH

Bàrbara Molas, istraživačica iz Međunarodnog centra za borbu protiv terorizma, navodi da je desničarski ekstremizam rastuća prijetnja na međunarodnom nivou, naročito od kako je krenula pandemija koronavirusa. Vidjeli smo, kako je rekla, omladinu koja traži nove grupe kojima želi pripadati, i nove narative. 

“Ljudi se definiraju na način na koji nismo vidjeli prije. Sada vidimo nove forme identiteta koji idu u grupama i među pojedincima koji traže neprijatelje i na međunarodnom nivou. Demokratske ideje su njihove prijetnje”, dodaje Molas.

Tokom panela o prisutnosti stranih i krajnje desničarskih organizacija na internetu, Vladimir Radunović direktor Programa cyber sigurnosti i e-diplomatije “Diplo fondacije”, podsjetio je na slučaj iz maja 2019. godine kada je na Novom Zelandu napadač snimao i uživo prenosio napad putem Facebooka na džamiju u kojoj je ubio 50, a ranio 40 osoba. Prije toga je napadač najavio pucnjavu na Twitteru. 

“Kako online prostor utiče na ekstremizam, mi smo vjerovatno do ovog momenta smatrali da je to samo platforma (internet) na kojoj se diskutuje, ali u ovom trenutku smo shvatili da je to ekstremizam na steroidima“, rekao je Radunović, dodavši da online ekstremizam direktno može dovesti do žrtava putem propagande, dezinformacija, konfuzije, zatim širenjem straha i prijetnje.

Maja Živanović, šefica beogradskog biroa Radija Slobodna Evropa, predstavila je istraživanje fokusirano na Telegram aplikaciju zbog značaja koji je ova platforma dobila tokom invazije na Ukrajinu.

“Čekali smo da se nešto desi što će izazvati veliku pažnju, što je eskalacija potencijalnog nasilja, i to se desilo krajem jula između Kosova i Srbije. (…) Dok su svi drugi mediji bili fokusirani šta će političari reći, mi smo zaronili u Telegram i krenuli da ‘skrinšotujemo'“, rekla je ona, pojasnivši da su naišli na dezinformacije o stvarima koje se nisu desile, a koje su preslikavane iz Rusije i u Srbiju, te u nekoliko slučajeva i putem nekoliko grupa iz Republike Srpske.

Ona kaže da narativi koji se pojavljuju na platformi potvrđuju da je vrlo koordinisana operacija u pitanju, koja za cilj ima izazivanje krize širenjem dezinformacija, ali i izazivanje nasilja.

Prvog dana konferencije predstavljena je i interaktivna mapa ekstremističkih i desničarkih organizacija.

Dvodnevna konferencija, koja traje od 16. do 17. novembra, organizirana je uz pomoć Ambasade Kraljevine Nizozemske u BiH.