Od jula 2021., kada je bivši visoki predstavnik u BiH nametnuo izmjene Krivičnog zakona, prema kojima je kažnjivo negiranje genocida, zločina i veličanje zločinaca, podignute su tri optužnice, od čega su dvije dokaz ranije prakse Tužilaštva BiH o cjepkanju optužnica protiv jedne osobe na više njih, a treća je odbijena. Naknadno je Sud BiH spojio dvije optužnice protiv Vojina Pavlovića za izazivanje nacionalne, rasne i vjerske mržnje, razdora i netrpeljivosti u jedan predmet koji se trenutno vodi u Sarajevu.

Ovakva pasivnost bosanskohercegovačkog pravosuđa ohrabrila je političare i predstavnike institucija u BiH i Srbiji da javno nastave s trendom poricanja i relativizacijom.

Ubjedljivo najveći broj slučajeva negiranja genocida zabilježen je u novinskog agenciji Srna (191 slučaj), zatim srpskom Informeru (48), RTRS-u (28) i srpskoj Politici (21). Kao i prethodnih godina, među pojedincima najveći negatori genocida u Srebrenici su bili predsjednik Republike Srpske, Milorad Dodik (42 zabilježena negiranja) i predsjednik Organizacije porodica zarobljenih i poginulih boraca i nestalih civila Srebrenice i uposlenik općine u ovom gradu, Branimir Kojić (27 negiranja).

Osim njih, genocid su negirali i revitalizirali patrijarh srpski Porfirije, princ Aleksandar Karađorđević, ali i profesor Hebrejskog univerziteta u Jerusalimu Jehuda Bauer, izraelski stručnjak za istraživanje Holokausta Gideon Grajf, kao i direktor Centra “Simon Vizental” Efraim Zurof.

Osim predsjednika Republike Srpske, na listi negatora je veliki broj predstavnika institucija ovog entiteta – Radovan Višković, premijer Vlade RS-a, Staša Košarac, zamjenik predsjedavajuće Vijeća ministara BiH i državni ministar vanjske trgovine i ekonomskih odnosa, te Nenad Stevandić, SNSD-ovac i predsjednik Narodne skupštine Republike Srpske. Na listi su i predsjednik Srbije Aleksandar Vučić, bivša premijerka Srbije Ana Brnabić, potpredsjednik Vlade Srbije Ivica Dačić i narodni poslanik u Skupštini Srbije, Miodrag Linta.

Genocid u Srebrenici se najviše negira aktivno i poricanjem (234 slučaja), te relativizacijom kroz opravdavanje ili poređenje s drugim zločinima (44 primjera).

Najčešće se negiranje, poricanje ili relativiziranje dešava u vrijeme nekih značajnih događaja, obilježavanja godišnjica, što pokazuju i podaci prikupljeni za ovo istraživanje. U posljednjih 12 mjeseci negiranje genocida u medijima posebno je bilo izraženo tokom obilježavanja 28. godišnjice genocida u julu 2023. (38 slučajeva), od novembra prošle godine za vrijeme predizborne kampanje za parlamentarne izbore u Srbiji (30 slučajeva), i najviše uoči i tokom izglasavanja Rezolucije Ujedinjenih nacija o genocidu u Srebrenici (188 slučajeva) u aprilu i maju. Rezoluciju su izglasale 84 članice, zbog čega će se 11. juli obilježavati kao Međunarodni dan refleksije i sjećanja na genocid u Srebrenici 1995. godine.

Predstavnici institucija u Republici Srpskoj i Srbiji su krenuli u javnu kampanju relativizacije genocida pred glasanje o Rezoluciji, ističući da taj dokument služi “da se Srbi predstave kao genocidan narod“, iako u njemu o tome nema ni riječi. Nazvali su je “anticivilizacijskom“, “diskriminatorskom“ i “početkom inicijative za ukidanje Republike Srpske“. Mediji su naglašavali i da je Rezolucija pokušaj “zapadnih sila da satanizuju Republiku Srpsku i srpski narod“, da je “prijetnja za srpski narod“, kao i “da se oni pokažu kao žrtve a Srbi kao nasilnici“. Milorad Dodik je nakon glasanja u UN-u objavio autorski tekst u kojem navodi niz podataka koji su u suprotnosti sa sudski utvrđenim činjenicama.

Negatori nerijetko koriste izraze kojima se pojačava diskriminatorni govor i potpiruje širenje mržnje, kao što su “NATO muslimani“, potom da su “muslimani započeli sve sukobe“ ili da je “Srebrenica dogovor kako bi muslimani dobili status žrtve“. U medijima će se nerijetko pročitati i da je genocid “navodni“, “nekakav“ ili “takozvani“. S druge strane, svako negiranje genocida i širenje laži i dezinformacija je otvaranje rana preživjelima i porodicama žrtava koje, i 30 godina poslije genocida, ne mogu zarasti zbog političke retorike.

Političari i predstavnici institucija se prilikom negiranja genocida često pozivaju na izvještaj Nezavisne međunarodne komisije za istraživanje stradanja svih naroda u srebreničkoj regiji od 1992. do 1995. godine kao relevantnim izvorom kojim opravdavaju negiranje. I ovu komisiju je finansirala Vlada, a ključni navodi iz ovog izvještaja su opovrgnuti pregledom presuda Haškog tribunala jer su u suprotnosti sa sudskim utvrđenim činjenicama.

Srna, novinska agencija koja se finansira iz budžeta Republike Srpske, glavna je medijska platforma za negiranje genocida. Samo tokom 2024. zabilježeno je skoro tri puta više slučajeva negiranja genocida nego u prethodne dvije godine zajedno (166 naspram 62). Srna vodi aktivnu uređivačku politiku prema kojoj svako spominjanje genocida karakteriše kao “navodni“, čak i kada prenose vijesti o hapšenjima, podignutim optužnicama za genocid ili presudama – “uhapsili sedam lica osumnjičenih za navodni genocid“, “povodom podizanja optužnice protiv sedam pripadnika Vojske Republike Srpske za navodni genocid“.

Srpski listovi Informer, Kurir i Alo koristili su genocid u Srebrenici za targetiranje opozicije tokom predizborne kampanje za parlamentarne izbore koji su se održali u Srbiji u decembru 2023. godine. Opozicione liste su nazivali “Koalicija za genocid u Srebrenici“, “Tepićka, kojoj je cilj označiti Srbe kao genocidan narod“, “svako gostovanje na medijima koji podržavaju njihovu politiku koriste kako bi Srbe nazvali genocidnim narodom“.

Tabloidni mediji su relativizovali genocid u Srebrenici izvještavajući “da se desio, ali nad Srbima“, a opoziciji su pripisali nebrigu za srpske žrtve. Pored toga, tabloidi su genocid označavali kao “jedinu stvar oko koje se slaže opozicija“, te su često Srebrenicu povezivali s Kosovom kao primjerom vođenja “antisrpske politike“.

*Ova analiza dio je Izvještaja o negiranju genocida 2024. Memorijalnog centra Srebrenica, koji možete pogledati na ovom linku.