Trenutna strategija koja pokriva period od 2018. do 2022. godine usmjerena je prvenstveno na vjerski ekstremizam i islamsku radikalizaciju.

Evropska komisija kao izvršno tijelo Evropske unije navodi da je ta zemlja napravila “određeni napredak” u borbi protiv terorizma i sprečavanju nasilnog ekstremizma, posebno kada govorimo o reintegraciji i rehabilitaciji osoba koje su iz Sjeverne Makedonije otišle da se bore za takozvanu Islamsku državu u Siriji i Iraku.

Ali Skoplje mora učiniti i više slijedeći primjer drugih zemalja u Evropi koje odvajaju veća sredstva za rješavanje prijetnje koju predstavlja krajnja desnica.

“Tema desničarskog radikalizma se ne tretira sa posebnom pažnjom,” kazao je Dimitar Nikolovski, predsjednik Eurothinka, istraživačkog centra za inostranu politiku i sigurnost sa sjedištem u Skoplju.

“Strategija iz 2021. za izgradnju otpornosti i suočavanje sa hibridnim prijetnjama, koja takođe raspravlja i o specifičnim strategijama Ruske Federacije za zloupotrebu kulturih veza i kodeksa u online radikalizaciji, je potencijalna dodirna tačka,” navodi on za BIRN. “Ali mnogo se više pažnje posvećuje vjerskom esktremizmu, tj. islamskoj radikalizaciji.”

Hapšenja krajnjih desničara

Ruski fudbaleri trče pored natpisa “Fudbalski savez Makedonije”, tokom treninga fudbalske reprezentacije Rusije na gradskom stadionu u Skoplju. Foto: EPA/GEORGI LICOVSKI

Prema jednoj studiji koju je 2012. godine objavila fondacija Friedrich Ebert u Njemačkoj, najutjecajnije trenutno aktivne ultranacionalističke etnički makedonske političke stranke i organizacije su TMORO-VEP, TMRO, Narodni pokret za Makedoniju, te Svjetski makedonski kongres.

Unutar etničke albanske manjine, glavne ultranacionalističke stranke i grupe su Nacionalna demokratska unija, Illyricum Libertas, te klub nogometnih navijača Ballista.

Krajnja desnica je svoju prisutnost najviše pokazala prilikom juriša na Parlament u aprilu 2017. od strane pristaša desničarske opozicije, dok je Vlada vršila pritisak da se promijeni ime zemlje prema sporazumu sa susjednom Grčkom kako bi se raščistio put za članstvo u NATO-u i EU.

Nakon nasilja, nekoliko istaknutih članova krajnje desničarskih organizacija, uključujući i Gorana Angelova iz Andon Lazov Janev Kjoseto u Velesu i Igora Juga iz Vlado Chernozemski u Kumanovu uhapšeno je, optuženo i zatvoreno.

Hrišćansko bratstvo je još jedna kranje desničarska rubna organizacija čiji je vođa Žarko Grozdanovski punio naslovnice u martu 2019. kada je uhapšen zbog video snimka u kome je uputio prijetnje premijeru Zoranu Zaevu.

Tokom 2012. dvije sada nepostojeće novine Dnevnik i Vest objavile su osmrtnicu na 25. godišnjicu smrti Rudolfa Hessa, vodećeg člana Nacističke partije tokom Drugog svjetskog rata.

Osmrtnica je izazvala skandal, a izdavačka kuća tih novina objavila je izvinjenje, rekavši da je objava osmrtnice bila “nenamjeran propust”. Nije poznato ko je osmrtnicu dostavio za objavu.

Na tribinama

Makedonski huligani jure mladog etničkog Albanca (L) u Skoplju, glavnom gradu Bivše Jugoslovenske Republike Makedonije, 1. marta 2013. tokom protesta protiv novoimenovanog ministra odbrane, etničkog Albanca Talata Džaferija. Foto: EPA/GEORGI LICOVSKI

Pored učešća na protestima, desničari se mogu naći i na nogometnim tribinama.

“Navijačke grupe nekoliko najvećih sportskih klubova u zemlji čine navijači koji su većinom ljubitelji kluba,” kaže novinar i sigurnosni ekspert Aleksandar Srbinovski, nacionalni koordinator u Globalnoj inicijativi protiv transnacionalnog organiziranog kriminala (GI-TOC). “Pa ipak, neki među njima se uklapaju u definiciju huligana sa desničarskim narativima.”

Ruggero Scaturro, analitičar pri GI-TOC-u, kazao je za BIRN: “Na Balkanu smo uočili mnoge organizirane ultraške grupe sa veoma jakim nacionalističkim identitetom i članovima koji često učestvuju u ekstremno nasilnim radnjama. Oni to rade ‘u ime vlastitog identiteta,’ s ciljem da ga zaštite od ‘prijetnji’ koje dolaze od raznih etičkih i vjerskih grupa kako u zemlji, tako i u inostranstvu.”

Ostala djela uključuju crtanje kukastih i keltskih križeva na javnim mjestima. Početkom 2021. godine kukasti križevi su nažvrljani na tri reklamna panela u jugozapadnom gradu Bitoli kojima je promovirana kampanja prihvatanja LGBT-a.

Nikolovski iz Eurothinka navodi da država treba raditi sa civilnim društvom na rješavanju tog pitanja.

“Ono što država može uraditi u suradnji sa civilnim društvom je da identificira online kanale preko kojih se dešava desničarska radikalizacija,” kaže on za BIRN. “Već postoje tačke saradnje u borbi protiv desničarskog radikalizma. Ali, njih treba produbiti redovnom koordinacijom.”