Objavljen Zaključni izvještaj o stradanju svih naroda u srebreničkoj regiji od 1992. do 1995. godine

Mezarje u Memorijalnom Centru Srebrenica – Potočari. Foto: EPA-EFE/FEHIM DEMIR

Prema ovom izvještaju, za istragu koju je provodio Međunarodni krivični sud za bivšu Jugoslaviju (MKSJ) postoje uvjerljivi razlozi da se posmatra kritički.

“Istraga se nije odnosila na uzroke i dešavanja prije 11. jula 1995. godine. Pored toga, u skladu sa međunarodnim humanitarnim pravom istraga se nije odnosila na brojne operacije ili sudbinu boraca već na sudbinu onih koji nisu borci bez obzira da li su prvobitno bili pripadnici vojske ili ne”, navedeno je, uz dodatak da je komandna odgovornost bila glavni faktor tokom rata u BiH.

“Postavlja se pitanje do kog nivoa su Radovan Karadžić i Ratko Mladić bili umiješani u samo naređivanje ubistava kao i da li su za ubistva saznali prije ili nakon što su se desila?”, navodi se u izvještaju, pri čemu se dodaje da je važan broj nevino strijeljanih ljudi.

Karadžić i Mladić su osuđeni na doživotne kazne zatvora zbog genocida u Srebrenici i drugih zločina u BiH.

Prema zaključku iznesenom u ovom izvještaju, maksimalan broj osoba koje su mogle biti sahranjene u primarnim grobnicama Srebrenice jeste oko 3.700, te nije mogao biti veći od 3.715.

U izvještaju se navodi kako je glavni problem u tome što pristrasnost, pogrešna sjećanja, glasine, inat, obećanja o smanjenim kaznama mogu ponekad otežati postupak saznavanja odgovora na centralna pitanja, što je “mučilo suđenja pred MKSJ-om dok je isti postojao”.

Kao najveći problem prilikom utvrđivanja odgovornosti za ratne zločine u Srebrenici navodi se neujednačenost i nepravilnost međunarodnog pravosudnog sistema, što se poredi i sa Sudom BiH.

Kako se navodi, pred ovim sudom je procesuirano 137 lica za zločine koji se dovode u teritorijalnu vezu sa srebreničkom regijom, pri čemu je 10 lica procesuirano za zločine nad srpskim stanovništvom, dok je za zločine nad bošnjačkim stanovništvom optuženo 127 lica.

“Optužnice za krivična djela genocid i zločin protiv čovječnosti potvrđivane su isključivo za zločine nad bošnjačkim stanovništvom”, navedeno je u izvještaju, te dodano kako nijedna optužnica nije podignuta za zločine nad Srbima u vezi sa krivičnim djelima “genocid i zločin protiv čovječnosti”.

Nacionalne tenzije na prostoru Podrinja prije rata

Prema ovom izvještaju, napisanom na više od 1.000 stranica, srebrenička regija, koja se sastoji od Srebrenice, Bratunca, Zvornika, Milića i Vlasenice, predstavljala je cjelinu u kojoj su navedene opštine bile koncentrisane jedna na drugu.

“Nacionalne tenzije na prostoru srednjeg Podrinja, posebno na područjima Srebrenice i Bratunca, tokom osamdesetih godina 20. vijeka bile su izrazito visoke”, navodi se u izvještaju, kao i da su pojedini beogradski listovi pisali o ugroženosti srpskog naroda na području Srebrenice i Bratunca.

Borbe u opštini Zvornik između muslimanskih i srpskih teritorijalaca započele su 9. aprila 1992. godine, kada su, kako se navodi, na teritoriji Srebrenice pripadnici muslimanske teritorijalne odbrane osnovali niz ratnih stanica policije sastavljenih isključivo od muslimana.

“Iz zasjede u selu Potočari, pod komandom Nasera Orića, jedna grupa muslimanskih vojnika 20. aprila ubila je pet pripadnika Jugoslovenske narodne armije (JNA). Tih dana civilnih žrtava bilo je i među Srbima i među Muslimanima u Srebrenici”, navedeno je.

Prema izvještaju, polovinom 1993. godine započeti su pregovori posredstvom međunarodne zajednice o formiranju demilitarizovane zone i enklave Srebrenica, koje bi bile pod zaštitom snaga Ujedinjenih nacija (UN). Uporedo s pregovorima, konvoj UNHCR-a ušao je u Srebrenicu i donio velike količine humanitarne pomoći. Istovremeno je započela evakuacija muslimanskog civilnog stanovništva u Tuzlu, koja je trajala do 2. aprila 1993. godine, kada su snage pod komandom Nasera Orića nasilno onemogućile evakuaciju.

Savjet bezbjednosti UN-a je 16. aprila 1993. godine donio Rezoluciju 819, u kojoj stoji da se odmah prekinu svi oružani napadi na Srebrenicu, te da se snage Vojske Republike Srpske (VRS) povuku sa područja oko Srebrenice. Istog dana Glavni štab VRS-a postupio je po Rezoluciji, a dva dana kasnije postignut je Sporazum o demilitarizaciji Srebrenice i Žepe, koji su potpisali predstavnici VRS-a, Armije Republike BiH (ARBiH) i UN-a, koji su bili garanti ovog sporazuma, odnosno i demilitarizacije enklava Srebrenica i Žepa.

Osvrćući se na događaje od 11. jula 1995. godine, u izvještaju se navodi kako je načelnik štaba Drinskog korpusa general-major Radislav Krstić u prijepodnevnim satima usmeno izdao zadatke potčinjenim jedinicama za produženje napada ka gradu, sa zadatkom da se uđe u Srebrenicu.

“Do 11:00 sati 11. jula, devet pripadnika jedinica 28. divizije ARBiH u Srebrenici ubijeno je i 30 ranjeno, što predstavlja manje od jedan posto ukupnog osoblja divizije”, navedeno je, te se dodaje kako, imajući u vidu izuzetno nizak broj žrtava i dovoljno materijalnih i tehničkih sredstava, kao i podršku Holandskog bataljona UNPROFOR-a, 28. divizija nije pretrpjela poraz i bila je u stanju da brani Srebrenicu.

“Uzevši u obzir ogromnu prednost koju snage u odbrani imaju u odnosu na snage koje napadaju, do pada Srebrenice ne bi došlo tako brzo da su jedinice Armije BiH odlučile da brane grad”, navodi se u izvještaju te dodaje da pripadnici ABiH nisu ni pokušali da uspostave bilo kakav efikasan sistem odbrane.

Komisija za istraživanje stradanja svih naroda u srebreničkoj regiji osnovana je tokom 2019. godine, na inicijativu Narodne skupštine Republike Srpske (NSRS) i tadašnjeg predsjednika RS-a Milorada Dodika, danas člana Predsjedništva BiH. Tada su formirane dvije komisije koje su trebale preispitati već utvrđene i pronaći nove činjenice o stradanju civila u proteklom ratu – Komisiju za istraživanje stradanja Srba u Sarajevu i Komisiju za istraživanja stradanja svih naroda u srebreničkoj regiji.

Pravnici i eksperti za tranzicijsku pravdu su ranije kritizirali osnivanje komisija za Sarajevo i Srebrenicu smatrajući da su osobe koje su u njih imenovane pristrasne, kao i da se radi o pokušaju osporavanja genocida u Srebrenici i kampanje terorisanja građana Sarajeva.

Trideset i jedan međunarodni stručnjak za sukobe u bivšoj Jugoslaviji je u februaru 2019. godine potpisao otvoreno pismo u kome se navodi da formiranje komisije od strane vlasti Republike Srpske “više liči na revizionizam nego na istinski napor za utvrđivanje istine”.

U junu ove godine, Vlada Republike Srpske je na posebnoj sjednici primila k znanju Izvještaj Nezavisne međunarodne komisije za istraživanje stradanja svih naroda u srebreničkoj regiji u periodu 1992–1995. godine, i tada je predsjednik Gideon Greif kazao kako je ponosan što je mogao da predstavi izvještaj.

“U svom radu bili smo slobodni i rukovodili smo se istinom, pravdom i činjenicama”, rekao je Greif nakon sjednice.

Grief je, gostujući na Radio televiziji Republike Srpske (RTRS) u emisiji “Intervju”, iznio zaključke komisije da u Srebrenici nije počinjen genocid i da je korigovan broj žrtava, o čemu je Balkanska istraživačka mreža BiH ranije pisala.

Komisiju su pored Greifa činili Yukie Osa, Steven Meyer, Laurence Armand French, Roger Byard, Adenrele Shinaba, Giuseppe Zaccaria, Walter Manoschek i Markus Goldbach.

Izvještaj o stradanju Srba u Sarajevu od 1991. do 1995. godine, napisan na više od 1.200 stranica, objavljen je na internet stranici Komisije u aprilu ove godine.

Balkanska istraživačka mreža BiH je analizirala koliko dio izvještaja koji se odnosi na najvažnije događaje u Sarajevu od 1992. do 1995. godine odgovara sudski utvrđenim činjenicama, kao i dijelove zaključaka kojima se daje karakter sukoba u glavnom gradu.