Postupak protiv Stanišića i Simatovića traje od 2003. godine, kada su privedeni, poslije čega su u prvom postupku oslobođeni odgovornosti. Međutim, Apelaciono vijeće uvažava žalbu Tužilaštva i pokreće postupak u cijelosti iznova, nakon čega su prvostepeno osuđeni na po 12 godina kazne zatvora za zločine počinjene u Bosanskom Šamcu.

Konačnom presudom, Apelaciono vijeće Međunarodnog mehanizma za krivične sudove (MMKS) djelimično je uvažilo žalbu Tužilaštva i osudilo Stanišića i Simatovića na po 15 godina zatovora, proširujući prvostepeno izrečenu kaznu i na sve ostale opštine iz optužnice, ali i za udruženi zločinački poduhvat.

Nakon izricanja sažetka presude tokom koje nisu izneseni detalji, novinari Detektora su u Mehanizmu dobili kompletan tekst presude i u ovoj analizi predstavljamo najvažnije detalje.

U potpunosti odbijena žalba Jovice Stanišića

Žalbeno vijeće odbacilo je sve žalbe Stanišića, te ga proglasilo krivim za zločine protiv čovječnosti i kršenje zakona i običaja ratovanja i osudilo na kaznu zatvora od 15 godina. Stanišić se ranije žalio na zaključke Vijeća, kako na to da je imao potrebnu namjeru za pomaganje i podržavanje zločina u Bosanskom Šamcu, tako i da je suštinski djelovao po toj namjeri. U presudi se navode pravni termini mens rea i actus reus za pomaganje i podržavanje.

Apelaciono vijeće u presudi navodi da bi djelovanjem po namjeri za pomaganje i podržavanje “se sadržavalo od praktične pomoći, podržavanja, ili čak moralne podrške za koju se zaključi da je imao ozbiljan efekat na počinjenje samog zločina”.

“Apelaciono vijeće zaključuje da je prvostepeni sud pravilno naveo pravne standarde u odnosu na elemente po odgovornosti za pomaganje i podržavanje, i u skladu s tim je donijelo zaključke koji govore o praktičnoj pomoći koji su pružali Stanišić i Simatović a na osnovu kojih se donosi zaključak za actus reus”, navodi se u presudi.

U presudi se navodi da su Stanišić i Simatović imali potpuni autoritet, kao i finansijsku i logističku kontrolu nad trening centrima gdje su paravojne formacije obučavane, da su autorizirali slanje jedinica na teren u Bosanski Šamac, kao i da su “bili svjesni počinjenja zločina tokom operacije”.

U odnosu na umišljaj Stanišića, Apelaciono vijeće navodi da je sasvim sigurno da je Stanišić bio svjestan zločinačke namjere brojnih članova udruženog zločinačkog poduhvata.

“U ranoj 1992. godini, Stanišić je bio svjestan da, dozvoljavajući da se koriste prostori i treneri Službe državne bezbjednosti, on i Simatović podržavaju vojnu akciju, kao i počinjenje zločina od strane istih jedinica”, navodi se u presudi.

Odbijene sve žalbe Franka Simatovića

Franko Smatović se u svojoj žalbi fokusirao na tri glavna elementa. Prvi od njih se odnosi na činjenicu da je Prvostepeno vijeće navodno pogriješilo određujući njegovu ulogu u Službi državne bezbjednosti. Drugi je u odnosu na njegovu odgovornost za pomaganje i podržavanje zločina, a treći je u primjeni zakona i prihvatanju određenih dokaza.

On u žalbi navodi da je imao isključivo pozicije “srednjeg menadžmenta” i da nije mogao donijeti bilo kakve odluke direktno i nezavisno, dok je Apelaciono vijeće u odnosu na ovo navelo da Simatović nije pokazao da je došlo do bilo kakve greške u rezonovanju Prvostepenog vijeća koja bi navela na zaključak da pravda nije sprovedena ili koja bi osporila njegovu presudu.

Simatović u svojoj žalbi navodi i da je Prvostepeno vijeće pogriješilo prihvatajući iskaz zaštićenog svjedoka RFJ-035, koji je prošao trening kampove Službe državne bezbjednosti, ali je Apelaciono vijeće navelo da “odbija Simatovićeva osporavanja kredibiliteta ovog svjedoka”.

Simatović je posebno osporavao činjenicu da je znao ili mogao znati da će zločini biti počinjeni u Bosanskom Šamcu. On je također naveo da je trebao biti korišten pravni standard takozvane direktne usmjerenosti prema kojoj bi njegovo pomaganje i podržavanje trebalo biti direktno usmjereno na samo počinjenje zločina. Po ovom pravnom standardu pred Haškim tribunalom je Momčilo Perišić u februaru 2013. godine oslobođen optužbe da je kao načelnik Generalštaba Vojske Jugoslavije bio kriv za pomaganje i podržavanje zločina u BiH. Taj pravni standard je kasnije žestoko kritiziran i u drugim presudama Haškog suda nije više primjenjivan.

“Apelaciono vijeće zaključuje da Simatović nije pokazao da je Prvostepeno vijeće pogriješilo zaključivši da direktna usmjerenost nije element pomaganja i podržavanja”, stoji u presudi.
Konačno, u odnosu na prihvatanje dokaza Simatović se žalio što mu nije dozvoljena žalba na određene dokaze koji su prihvaćeni, ali je Apelaciono vijeće odbilo sve ove žalbene navode navodeći da, čak i kada bi bili dokazani, oni nisu takve težine da bi automatski predstavljali razlog za ukidanje presude.

Dokazan udruženi zločinački poduhvat

Suština žalbe haških tužilaca odnosila se na činjenicu da je Prvostepeno vijeće pogrešno zaključilo da Stanišić i Simatović nisu dijelili zločinačku namjeru drugih pripadnika UZP-a, među kojima su bili Slobodan Milošević, Radovan Karadžić, Ratko Mladić, Momčilo Krajišnjik, Biljana Plavšić i Željko Ražnatović Arkan.

Ključni razlog, prema konačnoj presudi, koji je doveo do prihvatanja žalbe tužilaca u odnosu na UZP sastoji se u tome da je, prema mišljenju Apelacionog vijeća, Prvostepeno vijeće pogrešno primijenilo zakon kada nije prihvatilo dokaze da su pripadnici “Srpske dobrovoljačke garde”, uključujući Milorada Ulemeka Legiju, Mihajla Ulemeka, Mladena Šarca i Radeta Rakonjca, koji su bili u Sanskom Mostu u septembru 1995. godine, plaćani od SDB-a Srbije pod rukovodstvom Stanišića i Simatovića.

“Apelaciono vijeće nalazi da je finansiranje značajnog broja članova Srpske dobrovoljačke garde u specifično vrijeme ubistava u Sanskom mostu iz optužnice predstavljalo krucijalnu pomoć sposobnosti Srpske dobrovoljačke garde da sprovede operaciju u Sanskom Mostu u septembru 1995. godine. Štaviše, zaključci Prvostepenog vijeća čak potvrđuju da su ubistva iz optužnice u Sanskom Mostu predstavljala namjernu, koordinisanu i kolektivnu akciju Srpske dobrovoljačke garde tokom više dana”, navelo je Vijeće.

Prema mišljenju Apelacionog vijeća, odgovornost tužilaca nije čak ni bila da dokažu da li su individualni pripadnici “Srpske dobrovoljačke garde” koji su bili plaćeni zaista počinili ubistva s obzirom da su plaćeni njihovi nadređeni, kao i da je ovo finansiranje bilo ključno za samu operaciju.

Žalbeno vijeće je, razmatrajući da li su Stanišić i Simatović imali namjeru da učestvuju u UZP-u, posebno u skladu sa zaključcima o njihovom plaćanju pripadnika “Srpske dobrovoljačke garde”, posebno naglasilo dokaze o tome da su oni, s obzirom na svoje pozicije, imali pristup velikom broju informacija i dokaza o zločinima srpskih snaga, kao i namjeri drugih članova UZP-a.

U odnosu na pitanje da li su njih dvojica lično imali namjeru da učestvuju u tom UZP-u, Apelaciono vijeće je zaključilo da “uzimajući u obzir kontinuiran i ozloglašen zločin u sklopu UZP-a od strane Srpske dobrovoljačke garde, kontinuitet finansijske pomoći ovoj grupi jasno reflektira namjeru Stanišića i Simatovića da se ovi zločini počine”.

Prema mišljenju Apelacionog vijeća, prvostepeno nije pravilno razmotren puni nivo doprinosa Stanišića i Simatovića za ispunjenje cilja UZP-a, što je bilo ukljanjanje većine nesrpskog stanovništva iz velikih dijelova BiH i Hrvatske.

Apelaciono vijeće je nakon toga navelo da u ovakvim slučajevima kada postoje svi elementi odgovornosti o UZP-u, svaki član tog poduhvata je odgovoran i za aktivnosti drugih članova. U odnosu na zločine u Bosanskom Šamcu i Sanskom Mostu, prema mišljenju Apelacionog vijeća, Stanišić i Simatović su direktno odgovorni kroz pružanje pomoći počiniocima ovih zločina.

U odnosu na opštine Bijeljina, Zvornik, Doboj i Trnovo, Apelaciono vijeće je zaključilo da su se ti zločini mogli povezati sa Stanišićem i Simatovićem kroz djelovanje drugih članova UZP-a, s obzirom da su u njima učestvovali počinioci iz paravojnih formacija Jugoslovenske narodne armije (JNA) i Vojske Republike Srpske (VRS) koji su bili ili pod komandom ili u saradnji s drugim članovima UZP-a.

Visina kazne blizu gornje granice

Stanišiću i Simatoviću je Apelaciono vijeće konačnom presudom povećalo kaznu sa 12 godina iz prvostepene presude na 15 godina zatvora. Predsjedavajuća Apelacionog vijeća Graciela Gatti Santana je tokom obrazloženja presude kazala da je izrečena kazna od 15 godina zatvora vrlo blizu gornje granice kazni za iste ratne zločine i da ona treba biti zadovoljavajuća.

“Apelaciono vijeće smatra da u specifičnim okolnostima ovog slučaja i u skladu sa rezonovanjem o praksama visina kazne, ova presuda treba da naginje prema gornjem pragu”, navedeno je u presudi.

U odnosu na visinu kazne, Stanišić i Simatović su u svojim žalbenim navodima tražili reduciranje kazne navodeći da je pogrešno ocijenjeno pitanje olakšavajućih okolnosti poput činjenice da su oni bili jako udaljeni od mjesta gdje su počinjeni zločini iz optužnice, ali je Apelaciono vijeće odbilo njihove žalbe.

Nakon proglašenja krivim Stanišića i Simatovića za učešće u UZP-u, Apelaciono vijeće našlo je za shodno da poveća njihove kazne za po tri godine zatvora. U odnosu na to, kako se navodi u presudi, Apelaciono vijeće je uzelo u obzir generalnu praksu izricanja presuda u bivšoj Jugoslaviji, težinu zločina i individualne okolnosti Stanišića i Simatovića, uključujući njihove zdravstvene probleme.

Santana je konstatovala da izricanje ove presude predstavlja ključnu tačku u mandatu Mehanizma da nastavi da vrši stvarnu, vremensku i personalnu nadležnost Međunarodnog krivičnog suda za bivšu Jugoslaviju, koji je zatvoren 2017. godine.

Ona je izdala nalog za zadržavanje Stanišića i Simatovića u pritvorskoj jedinici do upućivanja na izdržavanje kazne zatvora, u koju će im niti uračunato vrijeme koje su proveli u pritvoru. Ona je navela da je Stanišić proveo 2.634 dana u pritvoru, a Simatović 3.048.

Krivi za zločin u Hrvatskoj

Presuda Stanišiću i Simatoviću je proširena i u dijelu dokazivanja krivice za zločine u Hrvatskoj, što nije bio slučaj u prvostepenoj presudi, čime su oni osuđeni i za zločine u Daljskoj Planini u Hrvatskoj.

Apelaciono vijeće zaključuje da su pripadnici “Srpske dobrovoljačke garde” učestvovali u ubistvu Marije Sanaši 3. juna 1992. godine. Prema dokazu, kako se navodi u presudi, pripadnici srpske državne sigurnosti su po naredbi Mihajla Ulemeka odveli Mariju Sanaši u podrum kuće na cesti između Erduta i Aljmaša u Hrvatskoj koja je bila pretvorena u zatvor koji je korišten za ispitivanje.

Sanaši je premlaćivana, što je, prema presudi, više svjedoka potvrdilo, a njena kuća opljačkana od “Srpske dobrovoljačke garde”.

“Apelaciono vijeće zaključuje da ovi zaključci prvostepenog suda, kao i relevantne utvrđene činjenice i dokazi koji su priloženi u ovom slučaju, dokazuju van svake razumne sumnje da se ovo ubistvo može atribuirati Željku Ražnatoviću Arkanu, koji je bio jedan od članova UZP-a”, navodi se u presudi, te zaključuje da, s obzirom da se po odgovornosti za UZP Stanišić i Simatović smatraju odgovornim i za djela drugih članova, oni se proglašavaju krivim za ovu tačku optužnice.

Apelaciono vijeće odbacilo je više žalbenih navoda Tužilaštva koji se odnose na zločine počinjene u srpskim autonomnim oblastima na području Hrvatske. Značajno pitanje prema Apelacionom vijeću jeste da li su Ilija Kojić i Radoslav Kostić, koji su obojica bili u različitim periodima pripadnici Službe državne bezbjednosti, odigrali ključnu ulogu u formiranju policijskih jedinica na tim teritorijama.

Međutim, stav Apelacionog vijeća jeste da Tužilaštvo nije dokazalo da su oni van razumne sumnje djelovali po instrukcijama Stanišića ili Simatovića, kao niti da su optuženi nužno bili uključeni u logističku podršku jedinica u srpskim autonomnim oblastima kroz dostavu naoružanja.