Srebrenica: Najodgovorniji komandni kadar

“Za čuvanje, prevoz i pogubljenje bosanskih muslimana, angažovane su jedinice VRS-a, uključujući pripadnike Drinskog korpusa, odnosno Bratunačke i Zvorničke brigade, te Desetog diverzantskog odreda. Učešće tako velikog broja jedinica pokazuje do koje je mjere proces bio isplaniran, a učešće Diverzantskog odreda konkretno pokazuje da je u tu operaciju bio direktno umiješan Glavni štab VRS-a”, navedeno je u presudi Radislavu Krstiću.

Presuda Krstiću, bivšem načelniku štaba Drinskog korpusa osuđenom na 35 godina zatvora, ujedno je prva koju je donio Međunarodni krivični sud za bivšu Jugoslaviju (MKSJ/ICTY), a u kojoj je utvrđeno da se u julu 1995. u Srebrenici desio genocid, za koji je najodgovorniji vrh komande VRS-a.

 
Napad na Srebrenicu VRS je počela 6. jula 1995., granatiranjem jezgra grada i zauzimanjem kontrolnih punktova snaga Ujedinjenih nacija (UN).

Drinski korpus bio je vojna formacija VRS-a sa zadatkom izvođenja operacije “Krivaja 95”, čiji je vrhunac bilo zauzimanje Srebrenice. Jedinice Drinskog korpusa su 9. jula prodrle u dubinu enklave, zaustavivši se kilometar od grada Srebrenice.

U kasno popodne tog dana, ohrabren vojnim uspjehom i izostankom otpora, tadašnji predsjednik Republike Srpske Radovan Karadžić – kojem se trenutno sudi pred Haškim tribunalom – izdao je naređenje kojim je odobrio Drinskom korpusu da zauzme grad.

Haški tribunal je zaključio da je granatiranje Srebrenice, koje je izvršio Drinski korpus 10. i 11. jula 1995., bilo smišljeno kako bi se bošnjačko stanovništvo zastrašilo i istjeralo iz grada.

Kao rezultat napada, 10. jula, hiljade žena, djece i starih iz Srebrenice počelo je bježati u bazu Holandskog bataljona u Potočarima, dok su se muškarci okupili u okolnim selima i navečer formirali kolonu koja je krenula u pravcu Tuzle, na teritoriju pod kontrolom Armije BiH (ABiH).

Pripremljeni scenarij

U koloni je, prema podacima MKSJ-a, bilo između 10.000 i 15.000 muškaraca, od kojih je trećina bila naoružana.

Zaštićenu enklavu, uključujući i grad Srebrenicu, VRS je zauzela 11. jula 1995. godine, nakon čega je tadašnji komandant Glavnog štaba VRS-a Ratko Mladić – kojem je u toku suđenje za genocid i druge zločine u BiH – skupa s drugim generalima Drinskog korpusa ušao u grad.

Presudama MKSJ-a je zaključeno da se u tim trenucima u Potočarima okupilo do 25.000 izbjeglica. Kako je eskalirala humanitarna kriza, Mladić je, zajedno sa brojnim oficirima iz Drinskog korpusa, u hotelu “Fontana” u Bratuncu održao tri sastanka sa predstavnicima UNPROFOR-a i bošnjačkog stanovništva. Na sastancima se razgovaralo o sudbini Srebreničana.

Sastanku je ispred Drinskog korpusa prisustvovao i Momir Nikolić, koji je 2003. priznao krivicu za zločin protiv čovječnosti i osuđen je na 20 godina zatvora. Svjedočeći protiv Karadžića, Nikolić je rekao da je, u razgovoru s načelnikom za bezbjednost Drinskog korpusa VRS-a Vujadinom Popovićem ujutro 12. jula, saznao za pripremljeni scenarij razdvajanja muškaraca od žena i djece.

“Kad sam došao u Potočare, bilo mi je jasno o čemu se radi i bilo mi je jasno da se priprema zlo za te izdvojene ljude. Popovića sam pitao šta ćemo s muškarcima, a on je u svom maniru rekao da balije treba sve pobiti”, kazao je Nikolić.

Rano ujutro 12. jula, Krstić je zatražio da se “svi autobusi koji pripadaju VRS-u obezbijede za korištenje Drinskom korpusu”, te da se dovezu u Bratunac.

Prema presudama Tribunala u Haagu, Drinski korpus je odigrao značajnu ulogu prilikom obezbjeđivanja autobusa koji su korišteni za odvoženje bošnjačkih žena, djece i staraca iz Potočara 12. i 13. jula 1995. godine.

Žene i djeca su prebačeni na teritoriju pod kontrolom ABiH, a muškarci u mjesta zatočenja u Bratuncu. Sve ovo, kako stoji u presudama, rađeno je naočigled oficira iz Glavnog štaba VRS-a, koji su bili podređeni Mladiću.

Govoreći o odvajanju žena i djece od muškaraca, Momir Nikolić je kazao da su Srebreničane maltretirali pripadnici Drinskog korpusa.

“Oduzimali su im lične stvari, torbe, koje su bacali na jednu gomilu, narukvice, prstenje, satove, i zatim ih zatvarali u kuće. Udarali su ih puškama, nogama i vrijeđali”, rekao je on.

Jedinice Drinskog korpusa i Ministarstva unutrašnjih poslova Republike Srpske (MUP RS) zarobile su tokom 12. i 13. jula više hiljada Bošnjaka. U sudskim presudama stoji da je većina muškaraca izdvojenih u Potočarima i uhvaćenih u šumama držana jedan do tri dana u Bratuncu, a zatim su odvedeni na druga mjesta zatočenja i pogubljenja.

Prema nepravosnažnoj presudi šestorici visokorangiranih oficira VRS-a, najodgovorniji za organizovanje i sprovođenje ubistava bili su: Ratko Mladić, Ljubiša Beara, Radivoje Miletić i Milan Gvero, bivši članovi Glavnog štaba.

Oni su prosljeđivali naredbe preko Vinka Pandurevića i Drage Nikolića, članova komande Zvorničke brigade, ka jedinicama na terenu.

“Pretresno vijeće se uvjerilo da je u julu 1995. Beara bio čovjek riješen na uništenje grupe Bošnjaka ubijanjem svih njezinih članova kojih se mogao domoći, i da je, van razumne sumnje, imao genocidnu namjeru”, stoji u nepravosnažnoj presudi Beari i ostalima.

Od pet mjesta masovnog pogubljenja Bošnjaka iz Srebrenice u julu 1995. – u zvorničkim selima Kravica, Pilica, Ročevići, Petkovci i Orahovac – za četiri je utvrđeno učešće jedinica Drinskog korpusa, po naredbi Glavnog štaba VRS-a.

Masovne egzekucije

Prvo masovno pogubljenje dogodilo se 13. jula 1995. u Kravici. Iako je utvrđeno da jedinice Drinskog korpusa nisu učestvovale u ovim ubistvima, jasno je da su uvečer tog dana “morali znati da su izvršene egzekucije”.

Velika grupa zatvorenika iz Bratunca od oko 1.000 Bošnjaka, ujutro 14. jula odvezena je u školu u Orahovac konvojem u kojem je bilo 30 autobusa. Nakon što su ih tu držali nekoliko sati, muškarce su u manjim grupama odvodili na stratišta.

“Muškarce bi postrojili i pucali im u leđa. One koji su preživjeli prvu paljbu ubili bi dodatnim hicem. Dok su se vršile egzekucije, kako su izjavili preživjeli, teška mehanizacija Drinskog korpusa je kopala jame. Svjedok N, koji je preživio strijeljanje, izvijestio je da se general Mladić dovezao i posmatrao neke od egzekucija”, navedeno je u presudi Krstiću.

Postoje dokazi, prema presudama MSKJ-a, koji i egzekucije u Orahovcu povezuju s Drinskim korpusom. Naime, Haški tribunal je utvrdio i da je Zvornička brigada, koja je bila podređena Drinskom korpusu, učestvovala u pogubljenju muškaraca u Orahovcu 14. jula 1995. godine.

Istog dana u poslijepodnevnim satima, druga velika grupa od oko 2.000 zarobljenika iz Bratunca odvedena je u školu u Petkovcima. Kao i na drugim mjestima zatočenja, uslovi u školi bili su bijedni. Te noći muškarci su kamionima odvezeni do brane u Petkovcima. Prisustvo Zvorničke brigade, prema sudskim procjenama, bilo je veoma očito i u zoni Petkovaca 15. jula, kada su izvršena strijeljanja.  

Sudskim presudama je dokazano učešće jedinica Drinskog korpusa i Desetog diverzantskog odreda u zvjerstvima na Vojnoj ekonomiji Branjevo. Presudama Draženu Erdemoviću i drugim pripadnicima Desetog diverzantskog odreda utvrđeno je da su 16. jula 1995. dobili naređenje od Vujadina Popovića da pristupe egzekucijama.

“Pripadnici Bratunačke brigade stigli su na Vojnu ekonomiju Branjevo tokom poslijepodneva 16. jula i učestvovali su u ubijanju. Na čuvanju muslimanskih zarobljenika u autobusima kojima su ih dovezli na Branjevo bila je angažovana Vojna policija Drinskog korpusa, a oprema Zvorničke brigade bila je korištena za posao u vezi s ukopom žrtava”, stoji u presudi Draženu Erdemoviću, koji je priznao krivicu i osuđen je na pet godina zatvora.

U Kozluku, u blizini Zvornika, 15. jula ubijeno je oko 500 Srebreničana koji su prethodno bili zatvoreni u školi u selu Ročevići. Učešće jedinica Drinskog korpusa u ovom zločinu utvrđeno je presudom Miloradu Trbiću, bivšem pomoćniku načelnika za bezbjednost Zvorničke brigade, kojeg je u januaru prošle godine Sud BiH proglasio krivim za genocid. 

Trbić je haškim istražiteljima priznao da je u dva navrata išao u Kozluk i ubio pet zarobljenika u školi u Ročevićima. Uz njega, prema presudi, za ubijanja u Kozluku odgovorni su i drugi pripadnici Zvorničke brigade.

Presude Haškog tribunala su jasne kada se govori o ulozi komandnog kadra Drinskog korpusa i Glavnog štaba VRS-a, te zaključuju da je ubijanje u selima oko Zvornika bilo organizovano i slijedilo je isti obrazac – “ljudi su zatočeni, prevezeni na lokacije i pogubljeni po kratkom postupku”.

“Komanda Drinskog korpusa do 13. jula morala je znati da se planira pogubljenje svih zarobljenika. Snage bosanskih Srba su bile svjesne, kada su se upustile u genocidni poduhvat, da će Bošnjacima naneseno zlo donijeti trajne nevolje”, stoji u presudi Krstiću.

Ipak, najveća odgovornost za genocid pripada Ratku Mladiću i drugim članovima Glavnog štaba VRS-a, koji su odgovorni za plan ubijanja.

“Taj plan je potekao iz najviših ešalona Glavnog štaba, uključujući komandanta Mladića. Operaciju ubijanja isplanirali su i proveli organi bezbjednosti VRS-a. U njoj je učestvovao i Drinski korpus, ali iz dokaza je jasno da tako masovna operacija ne bi mogla biti preduzeta bez odobrenja Mladića. Njegov pečat može se kontinuirano pratiti kroz ključne trenutke poduhvata ubijanja. Pretresno vijeće se uvjerilo da je Mladić bio centralna, pokretačka sila plana ubijanja”, stoji u presudi načelniku štaba Drinskog korpusa.

Denis Džidić je novinar BIRN – Justice Reporta. [email protected] Justice Report je BIRN-ova sedmična online publikacija.