Slogan koji su koristili protestanti zapravo odražava i zvanični stav Srbije da negira da je ubistvo više od 7.000 bošnjačkih muškaraca i dječaka iz Srebrenice od strane Vojske Republike Srpske u julu 1995. i protjerivanje oko 40.000 žena, djece i starijih bio genocid.

Ovogodišnje obilježavanje godišnjice masakara 11. jula dešava se mjesec dana nakon što je Sud za ratne zločine u Haagu potvrdio osuđujuću presudu protiv komandanta Vojske Republike Srpske Ratka Mladića za genocid u Srebrenici i druge zločine u BiH.

Ta je presuda navela političare u Srbiji da ponove svoje uobičajene navode da je Haški sud “antisrpski”, dok su srbijanske novine, kako provladini tabloidi, tako i “ozbiljne” novine, opisale Mladića kao “heroja” izloženog “nepravdi”.

Jovana Kolarić, istraživačica pri Fondu za humanitarno pravo sa sjedištem u Beogradu, tvrdi da glorifikacija Mladića predstavlja još jedan način za negiranje zločina za koje se smatra odgovornim.

“Nazivati Mladića herojem je još jedna strategija negiranja koja služi da se izbjegne razgovor o počinjenim zločinima, prateći logiku da ako je neko heroj, onda on sigurno nije počinio zločine, tako da zločini nisu ni postojali”, kazala je Kolarić.

Političari i tabloidi su takođe koristili Mladića kao simbol navodne viktimizacije Srba.

“Odbrana Mladića postaje odbrana nacionalnog identiteta, i uvijek je važan izvor homogenizacije i političke mobilizacije u društvu na nivou dnevne politike”, objašnjava Kolarić.

Srpska istoričarka Marijana Toma navodi da je “državna politika negiranja” srebreničkog genocida bila ustanovljena pod prethodnim vladama, ali se “učvrstila sa dolaskom na vlast [Aleksandra] Vučića i [Ivice] Dacića zajedno” 2012. godine.

Toma je kazala da je javnost u Srbiji bila nakratko uznemirena snimkom srpskih boraca iz jedinice “Škorpioni” koji vrše pogubljenje Bošnjaka iz Srebrenice, a koji je prikazan tokom suđenja Slobodanu Miloševiću 2005. godine pred Međunarodnim krivičnim sudom za bivšu Jugoslaviju (MKSJ), ali potom su napori vlasti na negiranju ušli u novu fazu.

“Nakon kratkotrajnog šoka zbog snimke strijeljanja šest bošnjačkih muškaraca i dječaka od strane jedne srpske jedinice – ‘Škorpiona’, uslijedio je period interpretativnog negiranja, koji je cjelokupni institucionalni mehanizam Srbije fokusirao samo na dva pitanja – osporavanje pravne kvalifikacije Srebrenice kao genocida uprkos sve većem broju presuda koje su počele pristizati iz MKSJ-a, ali i razbijanje veze između Srbije i genocida u Srebrenici”, objašnjava ona.

Srbijanski zvaničnici često su ponavljali da je Srebrenica bio “ozbiljan zločin,” ali ne genocid.

Slučaj “Škorpiona” našao se pred srbijanskim sudom kao ratni zločin, ne genocid. Još jedan predmet koji se trenutno vodi u Beogradu – dugoodgađano suđenje osmorici bivših policajaca iz reda bosanskih Srba optuženih za učešće u masakru 1.313 Bošnjaka iz Srebrenice – takođe se tretira kao ratni zločin.

Kolarić pojašnjava da zvaničnici “svjesno izbjegavaju da koriste riječ genocid kada govore o Srebrenici”, što smatraju napadom na naciju i “pokušajem da se srpski narod prikaže kao genocidan”.

To pitanje je i dalje veoma problematično u Srbiji, “upravo zato jer nema spremnosti za suočavanje sa odgovornošću našeg društva za ta dešavanja, ne samo sa srebreničkim genocidom, nego i sa drugim zločinima počinjenim tokom ratova”, tvrdi ona.

Crna Gora: rasprava o genocidu dovela do smjene ministra

Naslovi u srbijanskim novinama opisuju Ratka Mladića kao “heroja” dan nakon presude za genocid. Foto: BIRN.

Pitanje masakara u Srebrenici takođe je podijelilo društvo u susjednoj Crnoj Gori, čak i nakon što su ih vlada i skupština zvanično priznale kao genocid.

Politički lideri prosrpskih partija u toj zemlji, a posebno desničarske koalicije Demokratskog fronta koja je dio crnogorske vladajuće većine, uporno su odbijali da prihvate tu definiciju, tvrdeći da je počinjen ratni zločin, ali ne i genocid.

Ali čini se da to nije u saglasnosti sa javnim mišljenjem. Prema ispitivanju javnog mnijenja objavljenom od strane Centra za građansko obrazovanje u maju ove godine, 89 posto ispitanika je reklo da znaju šta se desilo u Srebrenici 1995. godine, a 67 posto njih je masakre okvalifikovalo kao genocid.

Tea Gorjanc-Prelević iz NVO-a Akcija za ljudska prava kaže da u Crnoj Gori samo ekstremno desničarski pokreti i partije još uvijek negiraju da je počinjen genocid.

“Ekstremna desnica okupljena oko koalicije Demokratskog fronta i pod uticajem srbijanskih zvaničnika insistira na polarizaciji i negira [zaključke] međunarodnih sudova. Oni sve predstavljaju kao teoriju zavjere, bez ikakvog poštovanja za ogroman broj žrtava genocida u Srebrenici i njihove porodice”, kazala je Gorjan-Prelević za BIRN.

“Nažalost, takav pristup će uvijek imati publiku, ali oni su barem marginalizovani u Crnoj Gori,” dodaje ona.

Neslaganja oko Srebrenice dovela su do smjene ministra prošlog mjeseca. Nakon što je izrazio sumnje u presudu Haškog suda kojim su masakri u Srebrenici okvalifikovani kao genocid, ministar pravde, ljudskih i manjinskih prava Vladimir Leposavić smijenjen je 17. juna.

Za njegovu su smjenu glasali opozicioni zastupnici iz koalicije “Crno na bijelo”, koja je takođe član vladajuće većine.

U martu je prosrpski političar Leposavić tvrdio da UN-ov sud za ratne zločine u Haagu nema legitimitet, jer je uništio dokaze o navodnom trgovanju organima srpskih civila na Kosovu tokom tamošnjeg sukoba.

Leposavić je kasnije tvrdio da nije negirao genocid u Srebrenici, nego je izražavao svoj stav o Haškom sudu uopšteno.

Premijer Zdravko Krivokapić predložio je smjenu Leposavića, tvrdeći da nije pokazao poštovanje međunarodnih sudskih presuda. Međutim, 10. juna, prije glasanja o parlamentarnoj rezoluciji o priznavanju genocida u Srebrenici, Krivokapić je kritikovao rezoluciju, tvrdeći da će dovesti do dodatnih podjela u crnogorskom društvu.

“Na ovim prostorima uvijek će postojati razilaženja o svakom istorijskom događaju. Haški sud je donio svoju odluku, ali nakon 50 godina istorija bi mogla pokazati nove detalje koji nam u ovom trenutku nisu poznati”, izjavio je Krivokapić za Vijesti TV.

Ali, 17. juna Skupština je usvojila rezoluciju glasovima opozicije i dva bloka iz vladajuće većine – “Mir je naša nacija” i “Crno na bijelo”.

Treći vladajući blok “Za budućnost Crne Gore”, u kome se nalazi desničarski prosrpski Demokratski front, glasao je protiv rezolucije nazivajući je provokacijom protiv Srba u toj zemlji.

Rezolucijom se zabranjuje javno negiranje genocida u Srebrenici, te se državne institucije pozivaju da istraže i procesuiraju ratne zločine. Rezolucija takođe poziva na osudu svih ratnih zločina počinjenih u bivšoj Jugoslaviji, ali odbija sve pokušaje da se krivica za takve zločine pripisuje Srbima, Bošnjacima ili Hrvatima.

Takođe, ona podržava proglašavanje 11. jula, kada je Srebrenica pala u ruke Vojske Republike Srpske 1995. godine, danom sjećanja na žrtve Srebrenice.

Gorjanc-Prelević kaže da je rezolucija bila očekivana i da odražava “stvarno raspoloženje većine ljudi u Crnoj Gori”.

Međutim, zvaničnici u Beogradu bili su bijesni, te je srbijanski predsjednik Aleksandar Vučić kazao da rezolucija “ostavlja stigmu cijelom narodu”.

Istoričarka Marijana Toma opisuje reakciju vlasti Srbije na rezoluciju “skoro histeričnom,” upoređujući je sa ljutitim odgovorom Beograda na predloženu rezoluciju Vijeća sigurnosti UN-a iz 2015. kojom se osuđuju masakri u Srebrenici kao genocid.

U Crnoj Gori, koja je bila u sastavu Jugoslavije pod vlašću Slobodana Miloševića tokom ratnih 90-ih godina prošlog vijeka, ne vode se sudski procesi pred domaćim sudovima u vezi sa Srebrenicom. Slabi napori zemlje kandidata za članstvo u EU na procesuiranju ratnih zločina više su puta kritikovani iz Brisela.

U aprilu je Demokratski front optužio administraciju bivšeg lidera Mile Đukanovića da je podržavala smrtonosne operacije Vojske Republike Srpske u Srebrenici 1995. godine gorivom, municijom i drugim vidovima tehničke i logističke pomoći.

Demokratski front pozvao je na istragu tih navoda. Međutim, Đukanović, koji je na vlasti bio skoro tri decenije sve do svrgnuća njegove partije prošle godine, kazao je da se radi o netačnim informacijama koje šire “osobe bliske tajnoj službi Srbije”.

Aleksandra Vukčević iz NVO-a “Građanska alijansa” sa sjedištem u Podgorici kaže da se Crna Gora ne uspijeva nositi sa svojom ratnom prošlošću, jer je bivša Đukanovićeva partija vladala zemljom tokom sukoba 90-ih godina prošlog vijeka, dok su neke od novih vladajućih partija podržavale politike odgovorne za ratne zločine.

“Vjerujem da ćemo i dalje svjedočiti korištenju genocida u Srebrenici za dobijanje političkih poena i produbljivanje razlika”, kazala je Vukčević za BIRN.

“Žrtve će se zloupotrebljavati u političkim dvobojima umjesto da se vode sudski procesi i istrage o ratnoj prošlosti”, rekla je ona.

Zamjenik premijera Crne Gore Dritan Abazović i ministar vanjskih poslova Đorđe Radulovć prisustvovat će komemoraciji u Memorijalnom centru Srebrenica 11. jula. Zvaničnici iz Srbije nisu prisustvovali od 2015. godine kada je napadnut Aleksandar Vučić.