“Stoga ostaje veoma važno provoditi domaće krivično gonjenje za sve zločine počinjene tokom sukoba – da su oni koji su proglašeni krivima uredno osuđeni i da postoje reparacije za sve žrtve ratova u bivšoj Jugoslaviji. Važno je da zemlje u regionu pojačaju saradnju u tom pogledu”, kaže Liz Throssell iz Odjela za odnose s javnošću Ureda visokog povjerenika UN-a za ljudska prava za BIRN BiH.

Presuda Stanišiću i Simatoviću se ne treba posmatrati kao presuda jednoj zajednici, ističu iz Ureda visokog povjerenika UN-a za ljudska prava.

“Važno je naglasiti da je presudom potvrđena pojedinačna odgovornost Stanišića i Simatovića u pomaganju i podržavanju određenih zločina, dok su druge optužbe oslobađajuće. Presuda ni na koji način ne donosi presudu čitavim zajednicama i bilo bi potpuno pogrešno tumačiti je kao takvu”, kaže Throssell.

Individualna, a ne kolektivna odgovornost

Predstavnici žrtava iz Bosanskog Šamca za BIRN BiH kažu da su djelimično zadovoljni kaznama od po 12 godina koje je Haški sud izrekao Stanišiću i Simatoviću zbog odgovornosti za zločine počinjene na području ove općine, dok se bivši logoraši i eksperti iz Fonda za humanitarno pravo (FHP) pozivaju na procesuiranje direktnih počinilaca spomenutih u presudi a koji se nalaze u Srbiji.

Mehanizam je prvostepenom presudom 30. juna konstatovao brojne zločine koje su srpske snage počinile u Hrvatskoj i BiH od 1991. do 1995. godine, a odgovornost Stanišića i Simatovića utvrdio je samo u dijelu koji se odnosi na Bosanski Šamac, odnosno proglašeni su krivim za pomaganje i podržavanje ubistava, deportacije, prisilnog premještanja i progona u ovom gradu.

Konstatovano je da su u martu 1992. pripadnici Jedinice za posebne namjene obučili grupu od 20-ak muškaraca iz Bosanskog Šamca, ali nije nađeno dovoljno dokaza da su optuženi nad tom grupom imali ovlaštenja ili da su im izdavali instrukcije tokom vršenja krivičnih djela.

Ured visokog povjerenika UN-a za ljudska prava pozvao je političke vođe, izabrane zvaničnike i sve ostale na pozicijama moći i utjecaja, kao i medije, da odbace podjele i otrovne narative i revizionistička čitanja historije koja potiču nepovjerenje, produbljuju podjele i protive se istinskom pomirenju u državi i regionu.

Jovica Stanišić Foto: EPA-EFE/PIROSCHKA VAN DE WOUW

Bosanskohercegovački mediji su nakon presude prenijeli komentare članova Predsjedništva BiH.

Član Predsjedništva BiH Željko Komšić je naveo kako presuda ukazuje da je obavještajni vrh tadašnje Srbije aktivno učestvovao u ratnim zločinima u Bosni i Hercegovini i Hrvatskoj.

“To je jako važna presuda, kojom se utvrđuje direktna odgovornost dvije veoma bitne rukovodeće osobe iz Srbije za počinjenje niza zločina s ciljem stvaranja etnički očišćene Bosne i Hercegovine, odnosno Stanišić i Simatović doprinijeli su činjenju zločina od strane paravojnih snaga i drugih naoružanih grupa u ostvarivanju kampanja etničkog čišćenja protiv nesrpskog stanovništva”, rekao je on.

Šefik Džaferović, također član Predsjedništva BiH, kazao je kako je najveći značaj presude “što je još jednom pred institucijama međunarodne pravde potvrđeno postojanje sveobuhvatnog udruženog zločinačkog poduhvata koji je od augusta 1991. vođen protiv nesrpskog stanovništva na području Bosne i Hercegovine i Hrvatske”.

Džaferović je kaznu od po 12 godina ocijenio preblagom i nezadovoljavajućom, kao i činjenicu da, pored Bosanskog Šamca, nisu proglašeni krivim za sve zločine iz optužnice.

“S druge strane, činjenica da je dokazano učešće šefa Državne bezbjednosti Srbije i Miloševićeve desne ruke u zločinima u BiH ima historijski značaj”, rekao je Džaferović.

Dušanka Majkić, delegatkinja SNSD-a u Domu naroda Parlamentarne skupštine Bosne i Hercegovine, kazala je kako su prenijeli mediji, da su “kazne drakonske kada god su Srbi u pitanju”.

“Na jednoj strani, ratni zločinci koji su djecu ubijali hodaju gradom, na drugoj strani, za stvari koje nisu dokazane su osuđeni ljudi”, rekla je Majkić, dodavši da je jednom narodu učinjena nepravda.

Dan nakon izricanja presude bosanskohercegovački mediji objavili su tu vijest uglavnom se ne koristeći senzacionalističkim naslovima.

Glas Srpske je na naslovnici vijest o presudi objavio uz naslov “Besmislena presuda Stanišiću i Simatoviću”, a u samom članku stoji kako je advokat Toma Fila naveo da smatra kako su oni osuđeni za nešto za šta nisu krivi, te da je presuda potpuno besmislena.

Antisrpska i nepravedna presuda

Jovica Stanišić i Franko Simatović. Foto: MMKS

Srbijanski mediji i ministar unutrašnjih poslova Srbije tvrdili su da je presuda nepravedna i antisrpska.

Većina novina u Srbiji je, dan nakon presude, vijest o osuđujućoj presudi Stanišiću i Simatoviću objavila na naslovnicama opisujući je kao “nepravdu”.

Informer je pisao da su Stanišić i Simatović “osuđeni bez ijednog dokaza”. Večernje novosti su objavile kako su oni osuđeni iako nemaju “nikakve veze s paravojnim formacijama”, dok je Objektiv izašao s naslovom “Haška pravda: Srbin si, kriv si”.

Ministar unutrašnjih poslova Srbije Aleksandar Vulin kazao je u srijedu uvečer da su tribunali UN-a za bivšu Jugoslaviju “napravljeni kako bi se sudilo Srbima i da bi sudili narodu Srbije u cjelini”.

“Ova presuda treba da posluži, na kraju, da osudi narod Srbije”, rekao je Vulin za TV Pink.

Osuđujuće presude su sa oprezom pozdravljene od aktivista za ljudska prava u Srbiji.

Sonja Biserko, predsjednica Helsinškog odbora za ljudska prava sa sjedištem u Beogradu, izjavila je da je to “maksimum koji smo mogli dobiti”.

Međutim, dodala je ona, nalaz presude da su se jedinice pod kontrolom Srbije borile u ratu u BiH “uklapa se u opštu sliku uloge Srbije u tom ratu”.

Iako zvaničnici Beograda negiraju da je Srbija direktno učestvovala u ratovima, presudom je utvrđeno da je Jedinica za specijalne operacije (JSO) DB-a Srbije, koja je bila pod kontrolom Stanišića i Simatovića, počinila zločine u Bosanskom Šamcu.

Hrvatska nezadovoljna presudom

Franko Simatović Foto: EPA-EFE/PIROSCHKA VAN DE WOUW

Iako su Stanišić i Simatović osuđeni na po 12 godina zatvora, Ministarstvo pravosuđa i uprave Hrvatske saopćilo je da je nezadovoljno što nisu osuđeni za sve zločine iz optužnice.

“Držimo da presuda kojom su Jovica Stanišić i Franko Simatović osuđeni samo za zločine počinjene u Bosanskom Šamcu ne održava ratna događanja i stvarne uloge Stanišića i Simatovića tokom velikosrpske agresije na Republiku Hrvatsku i Bosnu i Hercegovinu”, stoji u saopćenju Ministarstva.

Dodaje se da su također nezadovoljni jer su Stanišić i Simatović oslobođeni optužbe da su učestvovali u udruženom zločinačkom poduhvatu (UZP) s ciljem etničkog čišćenja Hrvata, iako je presudama u prethodnim suđenjima u Haškom tribunalu “utvrđeno postojanje udruženog zločinačkog poduhvata u kojem su uz najviše zvaničnike Republike Srbije, predvođene Slobodanom Miloševićem, učestvovali i Jovica Stanišić i Franko Simatović”.

Iz Ministarstva su izrazili nadu da će Sud UN-a preinačiti presudu u žalbenom postupku i osuditi Stanišića i Simatovića za sve zločine koje im je Tužilaštvo stavilo na teret.

Hrvatski premijer Andrej Plenković također je izjavio da je presuda neadekvatna.

“Smatramo da su Stanišić i Simatović bili među ključnim ljudima za provođenje velikosrpske politike i agresije na Hrvatsku i BiH, i da su učestvovali u najstrašnijim zločinima”, izjavio je jučer Plenković medijima.

Većina hrvatskih mainstream medija osvrnulo se na presudu, ali bez korištenja senzacionalističkih naslova. “Ključni Miloševićevi obavještajci osuđeni u Haagu” bio je naslov u Jutarnjem listu.

Pretresno vijeće je u presudi Stanišiću i Simatoviću konstatovalo brojne zločine koje su srpske snage počinile u Hrvatskoj i BiH od 1991. do 1995. godine, a odgovornost Stanišića i Simatovića utvrdilo je samo u dijelu koji se odnosi na Bosanski Šamac. Proglašeni su krivim za pomaganje i podržavanje ubistava, deportacije, prisilnog premještanja i progona u Bosanskom Šamcu.

“Pretresno vijeće smatra da optuženi nisu odgovorni za planiranje, naređivanje ili pomaganje i podržavanje bilo kog drugog krivičnog djela iz optužnice”, kazao je predsjedavajući Pretresnog vijeća Burton Hall.