Jedna od njih, koja je bila bivša učenica škole, odvedena je u drugu prostoriju, gdje ju je jedan od naoružanih muškaraca silovao.

Bio je “star” i “odvratan”, rekla je kasnije Međunarodnom krivičnom sudu za bivšu Jugoslaviju (MKSJ) u Hagu.

Zaštićena svjedokinja 50 je na suđenju kazala da ju je muškarac verbalno zlostavljao prije nego što ju je silovao i da joj je rekao: “Vi muslimanke, vi bule (pogrdan naziv za Bošnjakinje), pokazaćemo mi vama”.

Nakon napada, “sve me je boljelo”, ispričala je ona. “Stomak, leđa, noge, sve je bilo bolno. Ono što me je najviše od svega zaboljelo je to što je sigurno bio 30-ak godina stariji od mene. Sigurno je bio star koliko i moj otac”, dodala je svjedokinja.

Ona je svjedočila na suđenju Dragoljubu Kunarcu, ratnom komandiru specijalne dobrovoljačke jedinice sastavljene od boraca, uglavnom porijeklom iz Crne Gore. Kunarac je osuđen na 28 godina zatvora zbog silovanja i porobljavanja Bošnjakinja.

U dokumentima MKSJ-a u ovom predmetu se pominje najmanje deset crnogorskih vojnika, kao i kuća u naselju Aladža u Foči, koja je služila kao tzv. “crnogorski štab“. U optužnici protiv Kunarca se pominju najmanje četiri vojnika iz Crne Gore koji su učestvovali u silovanju u Foči.

Jedan od svjedoka u ovom sudskom procesu rekao je: “Crnogorski vojnik koji je silovao (svjedokinju) FWS-50, prijetio joj je da će joj odrezati ruke i noge i odnijeti je u crkvu na krštenje”.

Takvi borci su postali poznati kao “vikend ratnici“ – nisu to bili redovni vojnici Jugoslovenske narodne armije (JNA) ili Vojske Republike Srpske (VRS), već dobrovoljci koji bi nekoliko dana ili sedmica odlazili u zonu sukoba, kratkom vožnjom preko sjeverne granice Crne Gore. Jedni su išli za srpsku kauzu, drugi da bi pljačkali.

“Nazivani su ‘vikend ratnici’ jer su neki od njih namjenski odlazili u rat u svrhu pljačke, sporadično, i na nekoliko dana”, kaže Bojana Malović, pravna savjetnica crnogorske nevladine organizacije Akcija za ljudska prava.

“Uglavnom, crnogorski državljani su počinili brojna razbojništva, paljevine, pljačke, silovanja, ubistva, zlostavljanja i ostvarivali ratni profit”, ističe Malović za BIRN.

Crnogorske vlasti su uložile malo napora u pokretanju istraga za ovu pojavu, smatraju organizacije za ljudska prava.

I pored postojanja dokaza, uključujući i dokumente MKSJ-a, Specijalno državno tužilaštvo Crne Gore je do danas podiglo samo tri optužnice za učešće crnogorskih dobrovoljaca u ratnim zločinima u Bosni i Hercegovini i na Kosovu. Istraga se vodi najmanje za još 12 slučajeva, ali kritičari kažu da se sve to odvija presporo.

“Specijalno državno tužilaštvo od novembra 2020. godine izviđa dokazni materijal koji se može odnositi na ‘vikend ratnike’, budući da obuhvata više od 15 crnogorskih državljana osumnjičenih za teške zločine − uključujući ubistvo, mučenje, seksualno ropstvo i silovanje na području Foče”, navodi Malović.

“Međutim, kako je taj postupak u fazi izviđaja, njihovi identiteti nisu poznati javnosti”, dodaje ona.

“U poslednje vrijeme ažuriran je rad na predmetima koji su dostavljeni iz Haškog tribunala, a koji se dijelom mogu odnositi na ‘vikend ratnike’. Međutim, okončanje tih istraga možemo očekivati tek u naredne dvije godine”, smatra Malović.

Jedna presuda

Dragoljub Kunarac u sudnici Haškog tribunala 9. marta 1998. Foto: EPA PHOTO ANP-POOL/Jasper Juinen.

Crna Gora je, kao dio Jugoslavije, direktno učestvovala u ratovima devedesetih u Hrvatskoj i BiH, a crnogorski građani su, kao pripadnici Vojske Jugoslavije, učestvovali u ratu na Kosovu. U Crnoj Gori nije bilo ratnih dejstava, ali su na njenoj teritoriji zabilježeni ratni zločini.

Podsjećajući se antiratnog skupa opozicionog Liberalnog saveza Crne Gore (LSCG) početkom devedesetih, novinar Sead Sadiković kazao je da se živo sjeća petnaestak, kako kaže, “vikend ratnika” iz Bijelog Polja.

“Sjećam se da su bili naoružani i da su zaustavili autobuse u kojima su bili ‘Liberali’. Okupljali su se u parku, orgijali i pjevali svoje pjesme. Danas se neki od njih stide svega toga”, kazao je Sadiković BIRN-u.

Takvi ljudi počeli su se pojavljivati ​​u Foči i drugim dijelovima Istočne Bosne od maja 1992. pa nadalje. Foča je postala sinonim za sistematsko silovanje žena bošnjačke nacionalnosti.

U sudskim procesima u Bosni i Hercegovini, na Kosovu i Hrvatskoj pominju se crnogorski državljani koji su u tim državama kao dobrovoljci učestvovali u ratnim zločinima i pljačkama. U Crnoj Gori su do sada podignute tri optužnice protiv crnogorskih državljana zbog ratnih zločina u susjednim državama, od kojih se jedna završila osuđujućom presudom.

Apelacioni sud Crne Gore je u decembru 2019. potvrdio presudu kojom je bivši pripadnik Vojske Jugoslavije iz Nikšića, Vlado Zmajević, osuđen na 14 godina zatvora zbog ubistva četiri albanska civila u selu Žegra kod Gnjilana tokom rata na Kosovu 1999. godine.

Pred Višim sudom u Podgorici sudi se crnogorskom državljaninu Slobodanu Pekoviću koji se tereti da je, kao pripadnik VRS-a, ubio dvije osobe i silovao ženu bošnjačke nacionalnosti u Foči 1992. godine. Peković je u oktobru pušten da se brani sa slobode.

Specijalno državno tužilaštvo je prošlog juna podiglo optužnicu protiv pripadnika crnogorske Granične policije Zorana Gašovića, koji se tereti da je kao pripadnik VRS-a počinio zločine protiv čovječnosti u Hadžićima kod Sarajeva 1992. godine.

Iz Specijalnog državnog tužilaštva nam nisu odgovorili na zahtjev za komentar.

Optužnice u BiH i na Kosovu

Kuća u Foči koju su kao ratni štab uglavnom koristili borci iz Crne Gore. Foto: MKSJ.

Pred sudom u BiH do sada su podignute optužnice protiv dva crnogorska državljanina koji mogu spadati u kategoriju “vikend ratnika” – Ranka Radulovića i Miodraga Nikačevića.

Radulović je 2020. godine optužen za učešće u napadu na civile na području Foče, kao i za uništavanje imovine, zatvaranje i seksualni napad. Tokom suđenja, Radulović se u septembru 2021. putem video linka iz Podgorice izjasnio da nije kriv.

Radulovića (64) je tokom svjedočenja na suđenju Kunarcu svjedokinja okrivila za silovanje, ali nikada nije bio pod istragom crnogorskih pravosudnih organa zbog navoda o učešću u ratnim zločinima. On se od juna ove godine nalazi u bjekstvu, nakon što je osumnjičen za silovanje dvadesettrogodišnje djevojke u Nikšiću.

Nikačević je u decembru 2010. godine osuđen na deset godina zatvora zbog zločina protiv čovječnosti počinjenih na području Foče.

“Sud u BiH je teretio Nikačevića za progon civilnog bošnjačkog stanovništva iz opštine Foča, u okviru kog je učestvovao u prisilnom nestanku dvije osobe bošnjačke nacionalnosti, pomagao u silovanju dvije Bošnjakinje i učestvovao u zatvaranju i prisilnim preseljenjima civila bošnjačke nacionalnosti”, kazala je Malović.

U BiH je u toku i suđenje državljanima Crne Gore i bivšim pripadnicima VRS-a Milutinu Đilasu i Rajku Vojvodici, optuženima za silovanje.

Na Kosovu je u julu crnogorski državljanin Ekrem Bajrović osuđen na 12 godina zatvora za ratne zločine počinjene u maju 1999. godine nad civilima albanske nacionalnosti u opštini Istok.

Tekst je dio projekta “Kultura sjećanja za svjetliju budućnost” koji realizuje Građanska alijansa u partnerstvu s BIRN Crna Gora, koji je podržan kroz regionalni projekat “Podrška EU izgradnji povjerenja na Zapadnom Balkanu”, uz finansijsku podršku Evropske unije.

Regionalni projekat sprovodi Program Ujedinjenih nacija za razvoj (UNDP). Sadržaj je isključivo odgovornost autora i ni na koji način ne odražava stavove donatora.