Nema službenih informacija o tome šta će zamijeniti trenutnu Nacionalnu strategiju Srbije za sprečavanje i borbu protiv terorizma, koja je usvojena 2017. godine.

Međutim, stručnjaci tvrde da, šta god slijedi, treba se u većoj mjeri pozabaviti prijetnjom od desničarskog ekstremizma i poboljšanjem saradnje sa civilnim društvom.

Izabela Kisić, izvršna direktorica Helsinškog odbora za ljudska prava u Srbiji, navodi da postoje “ogromne razlike” u kaznama izrečenim za državljane Srbije osuđene za pridruživanje Islamskoj državi u Iraku i Siriji u odnosu na one koji su se borili na strani pobunjenika koje podupire Rusija u istočnoj Ukrajini.

“Praktično svi oni koji su otišli u Ukrajinu dobili su uslovne kazne ili su oslobođeni, tj. priznali su krivicu i zatim su pušteni”, navodi Kisić.

Predrag Popović, programski direktor pri Beogradskom centru za bezbjednosnu politiku (BCBP), rekao je da se mora više raditi na suprotstavljanju prijetnjama od desničarskog ekstremizma.

“Treba naglasiti da oni koji su na vlasti moraju odigrati veću i značajniju ulogu u borbi protiv desničarskog ekstremizma, posebno u osuđivanju njihovih aktivnosti, koje su pune mržnje i nasilja, najčešće verbalnog, ali i fizičkog”, kazao je Popović.

Služba za borbu protiv terorizma Uprave kriminalističke policije Srbije pri srbijanskom Ministarstvu unutrašnjih poslova (MUP) nije odgovorila na pitanja u vezi sa provedbom trenutne strategije i šta će uslijediti nakon nje.

Protivrječnosti u postupanju prema borcima na stranim ratištima

Pripadnici srpskih snaga bezbjednosti demonstriraju svoje vještine tokom antiterorističke vježbe ‘Štit 2015’ u Beogradu. Foto: EPA/KOCA SULEJMANOVIC

Strategija Srbije za borbu protiv terorizma ranije se našla u žiži medija, posebno kada je jedna služba Ministarstva finansija pokrenula istragu o pranju novca i finansiranju terorizma protiv 20 pojedinaca i 37 nevladinih organizacija, uključujući i istraživačke medijske kuće, novinare i istaknute organizacije za zaštitu ljudskih prava.

Ali, osim očite politizacije, strategija Srbije za borbu protiv terorizma slijepa je i za opasnosti od desničarskog ekstremizma, tvrde eksperti.

Jedan britanski izvještaj iz 2018. o pokretačima radikalizacije i nasilnog ekstremizma na Zapadnom Balkanu navodi “različito postupanje” vlasti Srbije prema borcima na ratištima u Ukrajini i Siriji.

“Prva grupa se procesuira kao borci na stranim ratištima, dok se drugoj grupi sudi za terorizam, što je među mnogim muslimanima u Srbiji stvorilo utisak da su vlasti Srbije antimuslimanske”, navode autori spomenutog izvještaja, koji je dio istraživačkog projekta Forum za istraživanje ekstremizma koji finansira Velika Britanija.

Tokom 2014. godine Srbija je kriminalizirala učešće u stranim ratovima, sa zaprijećenom kaznom do osam godina zatvora, odnosno do deset godina za osobe koje se proglase krivim za organizovanje učešća na tim ratištima. Rijetki su, međutim, uopšte bili u zatvoru zbog učešća u borbama u Ukrajini.

Radomir Počuča, bivši TV voditelj na provladinom kanalu Pink i glasnogovornik Jedinice za borbu protiv terorizma Ministarstva unutrašnjih poslova Srbije, bio je među onima koji su se borili u Ukrajini. Uhapšen je 2016. godine, ali je ubrzo pušten i dobio je uslovnu kaznu nakon priznanja krivice.

U martu 2018. Viši sud u Beogradu izrekao je osuđujuće presude protiv 28 državljana Srbije zbog učešća na ratištu u Ukrajini. Dvadeset četiri osobe su dobile uslovnu kaznu, dok su za četiri osobe izrečene zatvorske kazne.

Desničarski napadi

Oružje iz ilegalnog skrovišta u policiji Saint-Josse-ten-Noode u Briselu. Foto: EPA/JULIEN WARNAND

U Srbiji se postavlja pitanje o odgovoru vlasti na niz desničarskih napada i sve glasnije prisustvo desničarskih grupa, a u najnovijem primjeru kao dio pokreta protiv vakcinisanja.

U aprilu ove godine, radijskog voditelja i antifašističkog aktivistu Daška Milinovića napala su dvojica muškaraca naoružanih suzavcem i metalnim šipkama dok je išao na posao u Novom Sadu, na sjeveru zemlje. Navodni napadači su uhapšeni, a još jedna osoba je uhapšena zbog poticanja. Prvo ročište je bilo zakazano za 18. novembar. U junu 2019. godine neonacisti u Nišu, na jugu zemlje, izboli su Uroša Janjića, koji je nosio majicu sa antifašističkim sloganom. Napad je okvalifikovan kao zločin iz mržnje, a uhapšena su trojica muškaraca. Suđenje je u toku.

Pripadnici ekstremne desničarske grupe “Narodne patrole”, ozloglašene po napadima na izbjeglice i migrante na putu kroz Srbiju, odigrali su istaknutu ulogu na nedavnim “antivakserskim” demonstracijama u Srbiji.

Kisić navodi da je od ključne važnosti da strategija Srbije za borbu protiv terorizma tačno odražava situaciju na terenu.

“Prije svega, ovaj porast desničarskog ekstremizma, desničarskog nasilja, ne dešava se samo u Srbiji; on ovdje ima određene specifičnosti, ali predstavlja opasnost širom svijeta”, navodi ona. “Tako da osnova za ovu novu strategiju mora krenuti od te situacije na terenu.”

Prema tvrdnjama organizacija civilnog društva i srbijanskog ureda Organizacije za sigurnost i saradnju u Evropi, Ministarstvo unutrašnjih poslova Srbije trenutno provodi procjenu trenutne strategije. Ali, Kisić kaže da informacije iz raznih ministarstava koja su pokrivena strategijom kasne.

“Ministarstva nabrojana u strategiji trebala su već dosad objaviti svoje izvještaje, naravno uz određeni nivo tajnosti za određene podatke koji se odnose na sigurnost, a onda bi se na osnovu toga trebala izvršiti procjena strategije”, navodi ona.

Što se ostalih zemalja Balkana tiče, Bosna i Hercegovina još nije zamijenila svoju strategiju za borbu protiv terorizma koja je istekla prošle godine. Strategija Kosova, koja se bavi prijetnjom od Islamske države i radikalizacijom etničkih Srba i Albanaca, ističe 2023. godine.

Sjeverna Makedonija ima sličnu strategiju koja podstiče rehabilitaciju i reintegraciju povratnika sa stranih ratišta i posvećuje posebnu pažnju islamskom ekstremizmu. Strategija Crne Gore takođe naglašava potrebu da se pruži podrška povratnicima. Albanska strategija ne prepoznaje specifične oblike nasilnog ekstremizma.

Prema trenutnoj strategiji Srbije, veći dio sredstava ide Ministarstvu unutrašnjih poslova, koje je u periodu od 2017. do 2019. dobilo nešto preko 2,2 miliona evra. Tokom tog perioda oko 5.300 evra otišlo je Ministarstvu pravde, 12.250 eura Ministarstvu kulture i informisanja, te 11.700 evra Ministarstvu trgovine, turizma i telekomunikacija.