Objavljen izvještaj o stradanju Srba u Sarajevu na više od 1.200 stranica

Srpski civili napuštaju Hadžiće nadomak Sarajeva u februaru 1996. Foto: EPA/DIMITRI MESSINIS

Prema izvještaju Komisije za istraživanje stradanja Srba u Sarajevu, prijavljeno je oko 800 nestalih Srba u ovom gradu i da ih do danas još 260 nije pronađeno.

“Broj nestalih Srba je vjerovatno i veći jer su ubijene čitave porodice, a da oni koji su preživjeli nisu mogli da prijave nestanke, te ove nestale osobe nisu ni identifikovane ni prebrojane”, stoji u ovom dokumentu.

Izvještaj u zaključcima ne navodi podatke ili procjene broja Srba koji su ubijeni ili ranjeni u Sarajevu.

Na posebno pripremljenoj stranici predstavljeni su dijelovi izvještaja, članovi Komisije, ali i preliminarna mapa lokacija mjesta zatočenja Srba u Sarajevu, prema izjavama svjedoka iz arhive Centra za istraživanje rata, ratnih zločina i traženje nestalih Republike Srpske.

U svojih sedam poglavlja, osim uvoda i poglavlja o stradanju Srba u Sarajevu, izvještaj sadrži dijelove koji se odnose na BiH u vrijeme osmanske i austrougarske vlasti, Kraljevine Jugoslavije, te tokom i nakon Drugog svjetskog rata, što je obuhvaćeno kao “opšti sažetak”, zatim poglavlje o psihologiji međugrupnih neprijateljstava u BiH tokom rata u BiH te dio o “rušenju mitova o opsadi Sarajeva i stradanjima koja su uzrokovali Srbi”.

Dio izvještaja je posvećen “ulozi radikalnog islama”, potom ulozi medija, fizičkim i psihološkim aspektima stradanja, te generalnim zaključcima uz biografije članova Komisije.

U zaključku koji se odnosi na poglavlje stradanja Srba u Sarajevu navodi se da je “Vojska Republike Srpske izabrala strategiju blokade Sarajeva kako bi primorala Vladu Republike Bosne i Hercegovine da prihvati njihove uslove mira po kojima se očekivalo da samoproglašena RS dobije teritorijalnu, političku i kulturnu autonomiju”.

Navodi se također da je Stranka demokratske akcije (SDA) pomagala i podržavala zločine nad srpskim stanovništvom Sarajeva “koje su brojne kriminalne bande i redovne jedinice Armije BiH počinile najmanje do oktobra 1993., koje uključuju hapšenja, zatočenja u koncentracione logore, mučenja, silovanja i ubistva”.

“U kombinaciji sa sistematskom antisrpskom propagandom i etničkim pritiskom, ovi zločini predstavljali su sistemsku kampanju etničkog čišćenja, koja je kulminirala egzodusom Srba iz Sarajeva poslije Dejtonskog mirovnog sporazuma”, navodi se u izvještaju.

U zaključcima dalje stoji da su Srbi iz Grbavice, Ilijaša, Vogošće, Ilidže, Hadžića i Rajlovca, mjesta koja su Dejtonskim sporazumom pripala “muslimansko-hrvatskoj federaciji”, od januara do marta 1996. zbog “stupanja na snagu politike koja je imala za cilj uništenje srpske zajednice u dijelu Sarajeva pod kontrolom Muslimana, jednoglasno odlučili da napuste grad jer nisu imali drugog izbora”, kao i da su iz lokalnih grobnica izvadili tijela sojih najmilijih, plašeći se da će njihovi grobovi biti oskrnavljeni.

Navodi se također, da su gotovo svi počinioci zločina nad srpskim građanima izbjegli pravdu uz aktivnu pomoć bošnjačkih državnih institucija, te da su često prolazili potpuno nekažnjeni “kako pred Međunarodnim sudom u Haagu, tako i pred sudovima u BiH”.

U zaključcima izvještaja navodi se da su pojedine terorističke grupe, poput takozvanog ISIL-a, iskoristile rat u BiH “kako bi slale mudžahedine i kako bi obučile bošnjačke mislioce da vode radikalne grupe u Sarajevu i širom BiH.

Uz ISIL je navedena “Al-Kaida” te drugi “radikalni islamski režimi”.

“Ove grupe su bile zasnovane na starijoj muslimanskoj radikalnoj misli i organizacijama poput ‘Mladih muslimana’ i ‘El Hidaje’, koje su aktivne od 1930-ih godina”, stoji u zaključcima izvještaja.

Sarajevsko naselje Kovačići u januaru 1994. godine. Foto: EPA/ENRIC MARTI

Tokom 2019. godine, na inicijativu Narodne skupštine Republike Srpske (NSRS) i tadašnjeg predsjednika RS-a Milorada Dodika, danas člana Predsjedništva BiH, Vlada entiteta formirala je dvije komisije koje su trebale preispitati već utvrđene i pronaći nove činjenice o stradanju civila u proteklom ratu – Komisiju za istraživanje stradanja Srba u Sarajevu i Komisiju za istraživanja stradanja svih naroda u srebreničkoj regiji.

Rok za završetak izvještaja dvije komisije Vlade RS-a o stradanjima u Srebrenici i Sarajevu, koji je bio predviđen do proljeća 2020., produžen je do kraja septembra iste godine, kada je izvještaj i završen.

Komisiju su sačinjavali predsjednik Rafael Israeli iz Izraela, potpredsjednik Viktor Bezručenko iz Rusije, te članovi Darko Tanasković iz Srbije, Laurence French iz Sjedinjenih Američkih Država, Giuseppe Zaccaria iz Italije i Patrick Barriot iz Francuske.

Radio televizija Republike Srpske (RTRS) je od početka marta do početka aprila emitovala serijal “Sarajevski Srbi – nestali narod”, tokom kojeg su gostovali predsjednik emisije Israeli, potpredsjednik Bezručenko te članovi Tanasković, French i Barriot, koji su govorili o dijelovima izvještaja.

Israeli je, gostujući na RTRS-u, ispričao kako je otprilike prije dvije godine njega i ostale pozvala Vlada RS-a da budu članovi komisije koja je trebala da ima sedam članova – iz Sjedinjenih Američkih Država, Rusije, Francuske, Italije, Austrije i Srbije, te da je on imenovan kao predsjednik Komisije, ali da je na kraju izvještaj potpisalo šest članova, jer se član iz Austrije povukao.

Komisija je, kako je tokom gostovanja na RTRS-u ispričao Israeli, radila od marta 2019. do oktobra 2020., te je, prema Israelijevim riječima, svaki član je dobio oblast koju najbolje poznaje, a naglasio je da se članovi Komisije nisu pretvarali da mogu biti sasvim objektivni, ali su se trudili da budu pravični.

Pravnici i eksperti za tranzicijsku pravdu su ranije kritizirali osnivanje komisija smatrajući da su osobe koje su u njih imenovane pristrasne, kao i da se radi o pokušaju osporavanja genocida u Srebrenici i kampanje terorisanja građana Sarajeva.

Trideset i jedan međunarodni stručnjak za sukobe u bivšoj Jugoslaviji je u februaru 2019. godine potpisao otvoreno pismo u kome se navodi da formiranje komisije od strane vlasti Republike Srpske “više liči na revizionizam nego na istinski napor za utvrđivanje istine”.

BIRN BiH ranije je izvještavao o radu komisija o Sarajevu i Srebrenici i prigovorima predstavnika žrtava i eksperata za tranzicijsku pravdu.