Bivši zatočenici iz Silosa u Tarčinu tvrde da iako su nad njima počinjeni teški zločini, do danas niko nije za to odgovarao pred lokalnim ili međunarodnim sudom.
Prema pričama bivših zatočenika iz Silosa, ali i nekih nezavisnih istražitelja, u ovom objektu su od 1992. do 1996. godine bili zatočeni civili srpske i hrvatske nacionalnosti, te neki pripadnici Armije BiH. Jedni kažu da je to bio logor, drugi zatvor, a treći ostaju pri neutralnom nazivu – objekat Silos.
U više navrata je i Tadeusz Mazowiecki, tadašnji specijalni izvjestitelj UN komisije za ljudska prava (UNCHR), pisao o Silosu u svojim izvještajima, u kojima navodi da su tu zatvarani ratni zarobljenici i civili koji su, između ostalog, služili i kao “živi štit”.
“Silos je bio centralni logor na tom području i, prema našoj evidenciji, tu je bilo i 11 žena. Svi ljudi koji su učinili ovaj zločin nad civilnim srpskim stanovništvom općine Hadžići danas su na slobodi”, kaže Vinko Lale iz Saveza logoraša Republike Srpske u Bratuncu.
Prvu krivičnu prijavu protiv 47 osoba koje se sumnjiče da su u “logoru Silos” sudjelovale u jednom ili više krivičnih djela ratnog zločina, još 1998. godine podnijelo je Ministarstvo unutrašnjih poslova Republike Srpske (MUP RS-a) Okružnom javnom tužilaštvu u Bijeljini.
Nekoliko godina poslije, 2005., MUP RS je Okružnom tužilaštvu Istočno Sarajevo podnio Izvještaj o počinjenom krivičnom djelu ratnog zločina, u kojem se navode imena 48 osoba koje se dovode u sumnju da su sudjelovale u zločinima u Tarčinu.
“Ovaj predmet, prema raspoloživim informacijama, upućen je Tužilaštvu BiH, gdje je ocijenjen visoko osjetljivim i trenutno to Tužilaštvo provodi istragu”, kaže Simo Tuševljak iz MUP-a RS-a.
U izvještaju iz 2005. godine, koji je sačinio MUP RS-a, stoji da su zatvorenici u “logorima ‘Silos’ i ‘Krupanjska rijeka’” držani “bez ikakve optužnice, suđenja ili bilo kakvog pisanog traga o njihovom zatočenju”.
Također se navodi da je, “usljed nečovječnih postupanja, mučenja i izgladnjivanja, ubijeno, umrlo ili nestalo 39 osoba”.
“Ukupno 28 ljudi je ubijeno u logoru ili je umrlo od posljedica nakon izlaska iz njega. Neki ljudi su ubijeni u Hrasnici i na Stupu u Sarajevu tokom obavljanja prinudnih radova. Mnoge od njih su pripadnici TO-a i rezervne policije uhapsili i doveli u taj logor”, kaže Lale.
Nekadašnji zatvorenici Silosa ističu da su uslovi u tom objektu sve do novembra 1992. godine, kada ih je posjetio Međunarodni komitet Crvenog križa (MKCK), bili loši, te da su podvrgavani različitim torturama, usljed čega je nekoliko osoba i preminulo.
“Na početku su uslovi bili katastrofalni jer nije bilo hrane, te smo dobivali jednu krišku hljeba u toku dana, i to je trajalo dva ili dva i po mjeseca. Sjećam se da smo nakon dolaska Crvenog križa dobivali lunch pakete, cigarete…”, prisjetio se Lale, koji je od jula 1992. do oktobra 1993. godine bio zatvoren u tom objektu.
Među zatočenima u Silosu navodno je bilo i žena. Jedna od njih je i Radojka Pandurević, koja kaže da je u zatočeništvu bila skoro čitav period postojanja Silosa.
Ona je pred Sudom BiH krajem marta 2009. svjedočila u korist Odbrane Radeta Veselinovića, koji je optužen za zločine počinjene nad nesrpskim stanovništvom s područja Hadžića tokom 1992. godine.
Tokom svjedočenja je istakla da je u Silos dovedena u grupi s drugim mještanima Gornje Raštelice, te da su u njihovom hapšenju učestvovali “aktivni policajci” iz Hadžića.
Zatvor ili logor?
Ratno predsjedništvo Općine Hadžići, odlukom donesenom u maju 1992. godine, nekadašnji objekat za skladištenje pšenice Silos u Tarčinu pretvorilo je u de facto zatvor. Tokom njegovog višegodišnjeg postojanja, u Silosu je, prema nezvaničnim procjenama, u različitim vremenskim periodima bilo zatvoreno između 400 i 600 osoba.
Razlozi za njihovo pritvaranje u taj objekat navedeni su u Izvještaju Stanica javne bezbijednosti (SJB) Hadžići o stanju kriminaliteta za period od maja do oktobra 1992. godine, gdje stoji da je evidentirano ukupno 578 krivičnih djela protiv 611 osoba.
Od tog broja počinjenih krivičnih djela, 124 se odnose na “udruživanja radi neprijateljske borbe”, a 259 na “nedozvoljeno držanje oružja ili eksplozivnih materija”.
Nekadašnji stražari kažu da su sve aktivnosti u tom objektu vođene “profesionalno”.
“Radili smo svoj posao, profesionalci smo od prije rata i nikome nismo naudili. Platili smo ceh”, ističe bivši pripadnik SJB Hadžići, koji je želio ostati anoniman.
Nekadašnji pripadnici te policijske stanice, zajedno s vojnicima 9. brdske brigade Armije BiH, s kojima je BIRN – Justice Report razgovarao, ističu da su sve osobe u “zatvor Silos” opravdano pritvarane.
“Tada smo radili najčasniji posao, a neka odgovaraju oni koji su krivi za zločine. U tom zatvoru nismo nikome naudili”, tvrdi bivši policajac.
“U Silos niko nije priveden jer ga je neko nacionalno mrzio, nego su svi bili organizovano naoružani do zuba, za što postoje zapisnici, i o tome ne treba praviti dramu. Zbog nedostatka prostora, taj objekat je određen kao mjesto sakupljanja tih koji su bili osumnjičeni”, tvrdi bivši visokopozicionirani pripadnik 9. brdske brigade, čije je ime poznato redakciji.
“Ako sam tu zatvarao svog vojnika, onda vam je jasno kakvi su uslovi bili. Silos nema tajni i, gledajući s današnjeg aspekta, uslovi ne mogu zadovoljiti neki civilizirani život, ali u tom momentu život sveg stanovništva na tom prostoru otprilike reflektuje sliku i u samom zatvoru”, objašnjava bivši pripadnik 9. brdske.
Mustafa Dželilović, bivši načelnik Općine Hadžići, u junu 1998. godine pred Međunarodnim krivičnim sudom za bivšu Jugoslaviju (MKSJ/ICTY), na suđenju za zločine počinjene nad Srbima u Čelebićima, govorio je i o Silosu.
Tada je kazao da su, prema njegovim saznanjima, suđenja u Silosu počela 1994. godine, te da je 9. brdska brigada od policije preuzela nadležnost nad tim objektom jer su bili pritvoreni “ratni zarobljenici”.
“Suđenja su urađena profesionalno jer je tada pravosuđe kvalitetno radilo svoj posao. Postoje svi zapisnici sa suđenja i elementi koje treba da sadrži sudski proces. Svi su pojedinačno saslušani i nema niti jednog momenta sumnje da je suđeno ad hoc”, objasnio je bivši pripadnik 9. brdske brigade.
Odvođenje zatvorenika na obavljanje radova na područje Hadžića ne spori ni bivši pripadnik vojske, ali ipak ističe da su se “dobrovoljno javljali”, te da nikada nisu radili na prvim linijama razgraničenja.
“Zatvorenici su u nuždi dijelom korišteni za kopanje budućih položaja, pri sječi i cijepanju drva, sadnji povrća… Normalna je stvar da su nešto radili, ali ne silom. Tvrdim da od kraja 1992. godine pa do razmjene niti jedan čovjek nije maltretiran”, ističe bivši pripadnik Armije.
“Živi štit” i razmjene
Ipak, zbog sumnje da su sudjelovali u navodnim zločinima u Silosu, nekoliko pripadnika policije su smijenile s dužnosti Međunarodne operativne policijske snage Ujedinjenih naroda (IPTF) tokom 2001. i 2002. godine.
Navodna suđenja zatvorenicima u Silosu spominju se u izvještaju Mazowieckog iz augusta 1995. godine, u kojem stoji da prava zarobljenicima, koja su zagarantovana Ženevskim konvencijama, “nisu ispoštovana” u tom objektu i da nisu imali pravo na sudski postupak.
Dalje stoji da specijalni izvjestitelj moli Vladu BiH da zarobljene u “logoru u Tarčinu” pusti na slobodu.
U izvještaju iz 1993. godine Mazowiecki navodi da je MKCK u novembru 1992., tokom posjete “zatvora u Tarčinu koji je pod kontrolom Vlade”, zatekao neadekvatno grijanje i nedovoljan broj pokrivača za zatočene.
Ipak, Mazowiecki u izvještaju iz novembra 1993. godine navodi da je oko 1.100 osoba zatvoreno u 24 registrovana zatvorenička centra, te da su najveći u Tarčinu i Pazariću, gdje se nalazi “samo mali postotak ratnih zarobljenika, te civili”.
“Zatvoreni su da bi se mogli razmijeniti za muslimane, ratne zarobljenike, da bi poslužili kao radna snaga na prvim linijama ratišta ili u napadima Armije BiH kao ‘živi štit’”, navodi se u izvještaju Mazowieckog.
U istom izvještaju dalje stoji da je tadašnji ministar unutrašnjih poslova u augustu 1993. godine specijalnom izvjestitelju “priznao da su civili zatvarani”, te da su dobrovoljno pristali da budu razmijenjeni.
“Veliki broj njih je ubrzo iz zatvora razmijenjen, i to se uglavnom obavljalo preko komisija za razmjene. Svi su oni mogli ranije biti razmijenjeni da je postojao tračak nade da je neko od naših sa spiskova nestalih iz Hadžića živ”, objašnjava pripadnik Armije BiH.
Posredstvom organizovanih razmjena u oktobru 1993. godine Silos je napustio i Lale, a i Radojka Pandurević, nešto kasnije.
Zbog navodnih zločina počinjenih u tom objektu, Sekcija Saveza logoraša Republike Srpske iz Chicaga pokrenula je u aprilu 2008. godine nezvaničnu inicijativu za proglašenje Silosa spomen-obilježjem stradalim Srbima, ali do toga još uvijek nije došlo.
Aida Alić je novinarka BIRN – Justice Reporta. [email protected]. Justice Report je BIRN-ovo sedmično online izdanje. www.bim.ba.
