Balkanske ultra-desničarske grupe preplavile internet

U regionu postoji više od 60 internet portala koji otvoreno podržavaju razne desničarske ideje, poput etnički čistih država, neonacizma i homofobije.

Dvadesetsedmogodišnji Frano Čirko, vođa hrvatske ultra-desničarske partije Generacija Obnove, rekao je za Balkansku istraživačku mrežu (BIRN) da je pokretima poput njegovog postalo jasno da moraju što više da koriste društvene mreže ako žele da privuku pratioce.

“Mi smo fokusirani na mlađe glasače i većina naših marketinških aktivnosti ide preko interneta”, kaže Čirko.

I dok su tradicionalne metode privlačenja glasača, poput javnih skupova ili akcije od vrata do vrata nedjelotvorne, internet je za to jeftiniji, jednostavniji, bezbjedniji i – daleko efektniji, smatra Čirko.

Pored toga što vodi partiju, Čirko koristi i druge načine da poveća uticaj i dospije do glasača. On ima i internet stranicu, a iza toga stoji ideja da se napravi nelvadina organizacija koja bi se bavila raznim kulturnim pitanjima ali bi propagirala i ultra-desničarske političke stavove.

Čirko je rođen na samom početku rata koji je rezultirao osamostaljenjem Hrvatske. Poput mnogih njegovih vršnjaka, i Čirko naginje ka idejama koje su mnogo radikalnije od onih s početka devedesetih godina koje su razorile Jugoslaviju. Postao je poznat i van Hrvatske nakon pojavljivanja u francusko-njemačkom dokumentarnom filmu “Rechts, Zwei, Drei” gdje ga opisuju kao propagatora fašističkih ideja, što Čirko odbacuje kao netačno.

“Mi ne obraćamo pažnju na stigme i etikete koje nam dodjeljuju… Nismo grupa budala koja se okuplja i ponaša kao fudbalski navijači”, Čirko kaže i dodaje da ljudi jedni druge olako nazivaju fašistima.

Kada je riječ o politici, Čirko podržava tradicionalni brak, protivi se abortusu i zalaže za samostalnost Hrvata unutar Bosne i Hercegovine.

Ono što je, ipak, više kontroverzno, jeste da on i njegove pristalice veličaju ustaški pokret.

Do prije nekoliko godina ovakve ultra-desničarske grupe ne bi ni mogle da budu u žiži javnosti. Danas su, međutim, u populističkoj atmosferi koja vlada u regionu, stavovi koje one propagiraju postali normalna pojava.

Stare i nove ultra-desničarske grupe imaju iste ideje

Generacija Obnove nije prva politička stranka kojoj je 27-godišnji Čirko pristupio. Prije toga bio je član Hrvatske čiste stranke prava (HČSP), ultra-desničarske stranke koja je uspjela da uđe u političke tokove u Hrvatskoj i čiji su političari odbornici u lokalnim samoupravama.

Ova stranka obilježava svaki 10. april, dan kada je 1941. osnovana fašistička Nezavisna Država Hrvatska.

Članovi HČSP-a su najglasniji na protestima protiv održavanja parade ponosa, i ne poštuju sjećanje na koncentracioni logor Jasenovac.

Pored starog HČSP-a i nove Generacije Obnove, postoje i druge ultra-desničarske organizacije u Hrvatskoj. Ono što im je zajedničko jeste naklonost bivšem ustaškom režimu, protivljenje abortusu i istopolnim odnosima, i netrpeljivost prema Srbima u Hrvatskoj.

Međutim, ovakve, ultra-desničarske grupe, smatraju da su na udaru upravo one i vrijednosti za koje se one zalažu.

Dražen Keleminec, vođa desničarske Autohtone Hrvatske stranke prava, A-HSP, koja koristi ustaški slogan “Za dom spremni” kaže za BIRN da je Hrvatska bila žrtva “unutrašnje agresije”, koja je imala za cilj da sve Hrvate predstavi kao “fašiste, naciste, predvođene ustašama i genocidne”.

Što se tiče slogana “Za dom spremni” Keleminec tvrdi da to nije fašistički uzvik već tradicionalni hrvatski pozdrav.

Keleminec takođe brani i ustaški pokret i logor Jasenovac, u kome je ubijeno na desetine hiljada Srba, Jevreja, Roma i antifašista. On smatra da je ustaštvo bilo prirodna reakcija na ugnjetavanje koje su Hrvati proživljavali u Kraljevini Jugoslaviji predvođenoj Srbima.

“Da li mi izazivamo nemire u Hrvatskoj? Da li mi napadamo ikoga, da li napadamo manjine?”, pita Keleminec. “Ovo je demokratija, nije više totalitarni sistem”.

Krajnja desnica u Hrvatskoj ima potporu i u medijima. Njen najistaknutiji glas na televiziji je voditelj Velimir Bujanec čija se emisija Bujica emituje na nekoliko lokalnih TV stanica.

Međutim, i pored Bujanecovih ekstremnih stavova, on je u svoju emisiju ugostio svakoga: od rigidnih ultra-desničara do hrvatske predsjednice Kolinde Grabar-Kitarović 2014. godine, tokom njene uspješne predsjedničke kampanje.

Ipak, stavovi krajnje desnice u Hrvatskoj se najviše šire putem interneta, gdje ima i otvorenih poziva na nasilje, i gdje država rijetko može da kontroliše sadržaj.

Ultra-desničarski veb-sajtovi “cvetaju” u Srbiji

Situacija je slična i u Srbiji, gdje postoji preko 30 internet stranica koji promovišu nacionalističke ideje.

Oni najčešće negiraju ili osuđuju nezavisnost Kosova, traže ujedinjenje svih Srba u jednu državu, veličaju Rusiju i protive se Evropskoj uniji.

Veliki broj ovih portala čvrsto podržava Ruse u ratu u Ukrajini i pripajanje Krima Rusiji.

Tako je, na primjer, srpska.tv u februaru ove godine postavila video o muralu posvećenom Mihailu Tolstilju Giviju, ruskom komandantu koji je ubijen u istočnoj Ukrajini. Mural su oslikali aktivisti “patriotskih” grupa poput Srpske lige i Srpskog narodnog pokreta 1389.

Aleksandar Đurđev, lider Srpske Lige, i privatna kompanija Feedback Consulting & New Media Production, sa kojom je povezan, registrovali su portal Srpska.tv 25. januara ove godine.

U julu 2016. godine Đurđev je registrovao još jedan internet portal, poredak.rs.

Većina ultra-desničarskih partija u Srbiji postoji i djeluje u okviru tzv. Patriotskog bloka.

Đurđev kaže da se štampani mediji previše fokusiraju na teme poput Evropske unije i da uvjeravaju čitaoce da za Srbiju ne postoji alternativa evropskim integracijama.  Ovi mediji, dodaje Đurđev, ne ostavljaju prostora za drugačije stavove.

“Internet je, kao multimedijalna platforma sa svim svojim mogućnostima, postao naš dominantan kanal komunikacije”, kaže Đurđev, i dodaje da Srpska liga koristi i društvene mreže i internet za svoje potrebe.

Internet koriste i oni za kojima tragaju sprske vlasti, poput Gorana Davidovića, vođe neonacističkog pokreta Nacionalni stroj, kome se u Srbiji sudi u odsustvu zbog izazivanja nacionalne, rasne i vjerske mržnje i netrpeljivosti.

Davidović živi u Italiji, ali je zahvaljujući internetu itekako prisutan u Srbiji – pratiocima se obraća preko svoje stranice i profila na društvenim mrežama.

Svi polažu pravo na BiH

Ultra-desničarske grupe u Hrvatskoj i Srbiji imaju različite i često suprotstavljene nacionalističke programe, ali jedno im je zajedničko: sve bi htjele dijelove BiH u svojoj državi, i podržavaju nezavisnost Hrvata i Srba u BiH, sa ciljem da se stvori Velika Hrvatska ili Srbija.

Srpski desničari pozivaju na ujedinjenje Srbije sa Republikom Srpskom i dijelovima Hrvatske u kojima su nekada Srbi bili većinski narod.

Kada je o samoj BiH riječ, ultra-desničarske “četničke” grupe se najviše oslanjaju na Ravnogorski pokret, koji je prošle godine otvorio kancelariju u Prijedoru na sjevero-zapadu zemlje.

I oni su vrlo aktivni na internetu: stranica ovog pokreta u BiH ima 4,000 posjeta dnevno, dok je ukupan broj ostvarenih posjeta oko tri miliona.

Imaju i nekoliko grupa na Facebooku, ali su one mahom zatvorenog tipa.

Internet stranica glavnog bosanskohercegovačkog ustaškog pokreta je registrovana u Njemačkoj, i posjetiocima nudi mnogo toga: od historije Nezavisne Države Hrvatske, sekcije posvećene “dokazanim srpskim lažima” i spisak patriotskih pjesama.

Ovakve, neoustaške grupe u BiH su posebno aktivne u dijelovima zemlje blizu granice sa Hrvatskom, gdje se dešavaju incidenti na etničkoj osnovi između većinskog hrvatskog stanovništva i Bošnjaka.

Međutim, i Bošnjaci imaju svoje ultra-desničarske grupe, od kojih je većina povezana sa radikalnim islamom. U posljednjih nekoliko godina pojavili su se i novi pokreti, poput Bosanskog pokreta nacionalnog ponosa, BPNP, koji promoviše bošnjački identitet, ali bez ikakvog uplitanja religije.

BPNP se zalaže se za sekularnu državu Bošnjaka, dok je za neprijatelje BiH i Bošnjaka proglasio Jevreje, Rome, komuniste, homoseksualce i crnce.

Moderator internet stranice BPNP-a je osoba sa pseudonimom Sauberzweig, koja živi u Švedskoj, a inače je iz Sarajeva. Ime je preuzeo od nacističkog vojnika Karla Gustava Sauberzweiga, vođe Handžar divizije. Na stranici je i forum kojem se pristupa tek kada se odgovori na određena pitanja.

Jedan od lidera ovog pokreta, koji je tražio da ostane anoniman, rekao je BIRN-u da je cilj BPNP-a da okonča “diktaturu” međunarodne zajednice nad BiH, da spriječi srpsko i hrvatsko otcjepljenje i zaustavi miješanje Moskve i Istanbula u unutrašnje stvari njihove države.

“Priključio sam se pokretu kao momak od 21 godinu. Završio sam gimnaziju i negdje nakon toga sam počeo da čitam literaturu o historiji Bosne i Bošnjaka. Vidio sam koliko je bošnjački narod propatio i koliko je sila pokušalo izbrisati naš narod. Htio sam zaštititi naše ognjište i narod koliko god mogu. BPNP je bio jedina opcija jer se ne boje reći istinu”, kaže on.

Makedonske veze sa hrvatskom ultra-desnicom

Prošle nedelje društvene mreže su bile preplavljene fotografijama maskiranih ljudi koji su uletjeli u makedonski parlament sa namjerom da spriječe narodne poslanike da odaberu novog predsjedavajućeg Sobranja.

Među maskiranima je bio i čovjek u majici ultra-desničarskog veteranskog udruženja Hrvatske odbrambene snage, HOS.

Čovjek koji se na Facebooku predstavlja kao Vlado Georgiev Černozemski otvoreno poziva na savez hrvatskih i makedonskih ekstremista.

U posljednjih nekoliko mjeseci u Makedoniji se pojavila nekolicina ‘patriotskih’ nevladinih organizacija, koje, za razliku od ostatka civilnog sektora, djeluju u skladu sa voljom vladajuće partije – zalažu se za zaštitu državnog integriteta i unitarnog karaktera zemlje.

Tako su se, u roku od samo nekoliko dana, tri nova patriotska građanska udruženja pojavila u makedonskom centralnom registru organizacija: “Lavovi” iz Bitolja, “Metodija Patče” iz Ohrida i “Nepokor” iz Struge.

Ovakve organizacije u Makedoniji počinju da se pojavljuju odmah nakon što je bivši premijer i lider stranke VMRO DPMNE Nikola Gruevski u decembru prošle godine pozvao na “desorošizaciju” Makedonije, što se odnosi na sve liberalne i organizacije centra koje stvarno ili navodno finansira Džordž Soroš, američki milijarder mađarskog porekla.

Veze sa drugim ultra-desničarima u Evropi

Skoro svi pokreti krajnje desnice na Balkanu su povezani sa sličnim organizacijama širom Evrope.

Član BPNP-a sa kojim je BIRN razgovarao kaže da je njegova organizacija najbolje povezana sa pokretima u Ukrajini i Skandinaviji, ali nije detaljnije govorio o prirodi odnosa i saradnji koju imaju.

Ultra-desničarske organizacije u Srbiji imaju dobre odnose sa sličnim, ruskim, pokretima u Ukrajini. Tako su se, u ime srpsko-ruskog bratstva, mnogi građani Srbije borili na ruskoj strani u Ukrajini. Neki od ovih pokreta krajnje desnice imaju internet portale registrovane u Rusiji.

Drugi ultra-desničari, poput Srpskog narodnog pokreta 1389, SNP 1389, koriste svoje stranice kako bi promovisali Facebook grupe drugih, sličnih organizacija koje djeluju u Poljskoj – Slovenske Hnutie Obrody, i Oboz Wielkiej Polski. Jedna od grupa koju reklamiraju je i “Poljaci za srpsko Kosovo”.

SNP 1389 kaže da sarađuje sa Unijom Poljaka, pokretom iz Južne Amerike, i sa ultra-desničarskim organizacijama iz Rusije.

Kada je riječ o hrvatskim pokretima krajnje desnice, one najtješnje sarađuju sa sličnim evropskim organizacijama.

Tako je u martu Generacija Obnove učestvovala na sastanku u Mađarskoj koji je okupio predstavnike nekoliko desničarskih pokreta iz centralne i istočne Evrope, uključujući mađarski Jobik, letonsku Nacionalnu alijansu, poljski radnički sindikat Solidarnost 80, estonsku Narodnu konzervativnu partiju i bugarski nacionalni pokret VMRO.

Hrvatski pokreti koji se protive abortusu, poput U ime obitelji i Vigilare su takođe povezani sa sličnim poretima u Poljskoj, Češkoj, Slovačkoj i Mađarskoj. Oni, ipak, poriču da gaje ekstremne stavove.

Populistička klima doprinosi jačanju desnice

Bojan Perkov iz Fondacije Share, nelvadine organizacije koja se bavi monitoringom i slobodama na internetu, kaže da ideologija krajnje desnice dopire i do mlađih generacija, koje o svijetu oko sebe najviše saznaju upravo putem interneta.

“Imajući u vidu činjenicu da organizacije krajnje desnice skoro i da nemaju pristup tradicionalnim medijima, korišćenje društvenih mreža za informisanje zaniteresovanih ljudi se čini kao jednostavan izbor”, kaže Perkov, i dodaje da grupe poput Srpskog nacionalnog fronta uveliko koriste platforme kao što su Facebook, Twitter i Youtube.

Ono što karakteriše Internet zajednicu je to da njene članove okuplja ideja, a ne mjesto stanovaja ili profesija, objašnjava Perkov.

On ističe i da Stormfront forum – jedan od najpoznatijih internet foruma koji povezuje ekstremnu desnicu i neonaciste – ima i posebnu srpsku sekciju.

Elvis Fejzić sa Fakulteta političkih nauka u Sarajevu kaže da aktivnosti ovakvih grupa moraju pažljivo da se prate.

“Ideje ekstremnih desničarskih pokreta su opasne, tim više jer oni nisu institucionalni akteri i samim tim puno je teže kontrolirati njihov aktivitet i djelovanje”, Fejzić je rekao za BIRN.

On dodaje da su ovakvi pokreti postali popularni dijelom zahvaljujući sve većim ekonomskim i socijalnim problemima sa kojima se države suočavaju. Po njegovom mišljenju, situacija nije dramatična, ali bi trebalo da se drži pod kontrolom.

U većini zemalja Zapadnog Balkana ekstremizam na internetu bi trebalo da regulišu zakoni koji se odnose na govor mržnje i pozive na nasilje. Ipak, mali je broj slučajeva koji uopšte i stigne do suda.

Isidora Stakić iz Beogradskog centra za bezbjednosnu politku kaže za BIRN da je Internet pomogao ultra-desničarskim organizacijama da se lakše povežu. Sa druge strane, državama nedostaje volja da se bore protiv ovakvih pretnji.

“Države ne implementiraju zakone o govoru mržnje i aktima mržnje”, kaže Stakić, i dodaje da nadležni organi u najvećem broju slučajeva reaguju tek pošto se neki incident desi.