U Rusiji je potom usvojen zakon protiv širenja “dezinformacija” kojim je zabranjeno korištenje termina “rat” i “invazija” za opisivanje napada na Ukrajinu. Ono što su u Rusiji bile direktive državne cenzure dobrovoljno su usvojili brojni mediji u regiji, najčešće oni bliski politikama vladajućih stranaka iz Srbije i Republike Srpske, te mediji slične ideološke orijentacije iz Crne Gore. Pored otvorene podrške invaziji, proruski orijentisani mediji u regionu istovremeno su, baš onako kako je to i Putin uradio, izbjegavali da rat nazovu pravim imenom i koristili izraze kao što su “kontraofanziva” i “specijalna operacija”.
Ovi sada već prepoznatljivi termini iz repertoara ruske ratne propagande su i danas, dvije godine nakon Putinovog govora, najčešće informacijske manipulacije u vezi s ovim ratom koje možemo vidjeti u bh. medijskom i internetskom prostoru.
Međutim, oni nisu jedini način na koji Rusija vodi rat protiv Ukrajine informacijama.
Građani i građanke BiH, kao i regije, gotovo svakodnevno su bili izloženi raznim činjenično netačnim informacijama. Platforme za provjeru činjenica iz naše regije već pune dvije godine pokušavaju pronaći, prepoznati, istražiti i dokazati različite dezinformacije koje se tiču pozadine sukoba, njegovog toka, posljedica i sankcija, ali i stavova te akcija drugih zemalja.
SEE Check mreža je na osnovu podataka nastalih na osnovu rada pet regionalnih fact-checking platformi – Raskrinkavanja iz BiH, Crne Gore i Srbije, te srbijanskog Fakenewsa i Faktografa iz Hrvatske – nakon prvih 150 dana sukoba, objavila istraživanje najrasprostranjenijih dezinformativnih tvrdnji i narativa o ratu u Ukrajini.
Nakon prve godine dana sukoba, Raskrinkavanje donosi najrasprostranjenije netačne narative koji su se dijelili u našoj zemlji, te analizira ko i kako ih je gradio i širio u našoj zemlji.
Najrasprostranjeniji narativ prisutan u BiH bilo je nastojanje da se krivica za rat sa Rusije prebaci na Zapad i to nizom dezinformacija. Najčešće su to tvrdnje u vezi s navodnom prijetnjom koju je širenje NATO saveza predstavljalo za Rusiju, navodima o “podršci Zapada ukrajinskim nacistima”, ali i o navodnoj moralnoj propasti Zapada s jedne i superiornosti Rusije s druge strane.
Drugi najrašireniji narativ u BiH je o navodnom hemijskom, nuklearnom i biološkom oružju koje Ukrajina posjeduje. Iako za ovakve tvrdnje ne postoje dokazi, neki domaći mediji prenosili su tvrdnje, uglavnom potekle iz same Rusije, o tome da Ukrajina razvija ovakva oružja, koja bi ciljano mogla uništiti zemlju koja je na nju izvršila invaziju.
S druge strane, Rusija, Putin, ruska vojska i njihovo oružje prikazivani su kao nadmoćni u odnosu na Ukrajinu i ostatak svijeta, dok su istovremeno zločini koje je ova vojska činila posve negirani.
Među različitim dezinformacijama o ratu u Ukrajini istakle su se i one o navodnom nacizmu u toj zemlji i naporima Rusije da je “denacifikuje”. Ukrajina se tako često optuživala za zločine koje nije počinila.
S uvođenjem sankcija Rusiji i njenih kontramjera razvio se i narativ o njihovom uticaju na samu Rusiju, ali i na Zapad, koji je sankcije uvodio. Prema jednom od pet najraširenijih narativa, sankcije nametnute Rusiji na nju ne utiču negativno, već je čak i jačaju, dok, s druge strane, države koje su nametnule sankcije trpe značajne posljedice.
Na kraju, šesti najzastupljeniji identifikovani narativ u BiH jeste onaj o optuživanju zapadnih i ukrajinskih medija za objavljivanje lažnih vijesti o ruskoj invaziji. Na domaćem govornom području širile su se različite tvrdnje o tome da su pomenuti mediji u potpunosti izmislili određene vijesti, a što se dokazivalo lako provjerljivim neautentičnim dokazima.
Ovakve tvrdnje često su se nadovezivale na ratnu propagandu iz devedesetih godina, za negiranje ratnih zločina počinjenih u našoj regiji, a koji su opisivani kao “izrežirani od zapadnih medija”. Markale, Srebrenica ili zločini na Kosovu često su se koristili kao primjeri u takvim vijestima.
Tokom druge godine sukoba, intenzitet informisanja, a time i dezinformisanja o ratu u Ukrajini je u domaćim medijima oslabio, ali se širi netačni narativi nisu u velikoj mjeri mijenjali.
*Emir Zulejhić je novinar i urednik platforme za provjeru činjenica “Raskrinkavanje”.
