Iva Vukušić: Radi se o dobro naoružanim i organizovanim grupama, koje imaju jasne političke ciljeve. Foto: BIRN BiH
Govoreći na predavanju “Paravojske u bivšoj Jugoslaviji i Ukrajini: nasilje u ime države” koje je za studente održano u Bosanskom kulturnom centru, Vukušić je rekla kako veliki broj nereguliranih oružanih grupa učestvuje u ratovima širom svijeta. Naziva ih se različitim izrazima – “paravojske”, “milicije”, “nedržavni akteri”, “plaćenici”, “odredi smrti”… Radi se “najčešće o muškarcima koji napadaju civile u ime države s kojom nemaju nikakav formalni odnos”.
“Strašno je važno da u trenutku uspostavljanja nisu formalno dio države, one su na neki način prikrivene. Te jedinice su plaćene, ne na javan način, time što se potpisuju papiri o plaćanju samo nadimcima, ne punim imenima. Na različite načine se skrivaju te veze i onda kasnije države to koriste i lako ih se odriču, mada te jedinice djeluju zapravo za državu”, kazala je Vukušić te dodala kako je to “nešto što je dokučila kroz svoje istraživanje u bivšoj Jugoslaviji”, kao i da se te karakteristike mogu prepoznati u paravojskama u bivšoj Jugoslaviji i Ukrajini.
Vukušić, autorica knjige “Srpske paravojske i raspad Jugoslavije: državne veze i obrasci nasilja”, koja je izašla u septembru prošle godine, govoreći o karakteristikama paravojnih grupa, istakla je kako su one dobro naoružane, sa jakim liderstvom i strukturom, sa javnim obilježjima i političkom svrhom, da nisu dio zvaničnih policijskih i vojnih struktura države. Jedinice, dodala je, “djeluju u sivoj zoni, ali imaju vrlo dinamičan odnos s državom”.
“Tajno se finansiraju, tajno šalju na teren, kao što je bilo u Jugoslaviji, imaju bliži odnos s državom, neformalno su pod ministarstvom oružanih snaga i policijom, ali uz blagoslov države koja ih tajno plaća. Bave se nezakonitim aktivnostima, povezanim s organizovanim kriminalom, kao što je trgovina drogom, krijumčarenje, prodaja umjetnina”, rekla je Vukušić, čiji se istraživački rad bavi nereguliranim oružanim grupama, genocidom, masovnim nasiljem i tranzicijskom pravdom, te posebno krivičnom odgovornošću.
Ona je kazala da se volonteri regrutuju iz raznih sportskih klubova, navijačkih grupa, te da se radi o ljudima koji se nisu prethodno ostvarili, čija je pokretačka snaga za ulazak u jedinice ekonomska korist.
“Ako pratite suđenje Stanišiću i Simatoviću, vidjeli ste da je Tužilaštvo u Haagu jako teško s time izlazilo na kraj, zbog toga što su te veze skrivene, zato što ljudi koji su te paravojske organizirali i slali na teren da čine određene radnje, između ostalog i zločine, dobro su prikrivali tragove. Puno je lakše suditi nekome za odgovornost iz Vojske Republike Srpske poput Mladića nego Arkanovim jedinicama ili ‘Crvenim beretkama’, zato što one formalno ne postoje ne papiru i mijenjaju imena”, istakla je Vukušić, dodavši kako su paravojske efikasan instrument koji države još uvijek koriste.
Ona je napravila paralelu s paravojnim formacijama u Ukrajini, poput “Wagnera” iz Rusije, koja regrutuje zatvorenike. Rekla je kako su ratni veterani iz Srbije i Hrvatske prisutni na ratištu u Ukrajini, te da se bore na suprotnim stranama, ali da se radi o malom broju ljudi.
Boris Buden, univerzitetski profesor filozofije koji je moderirao predavanje, smatra da se “radi o jednom trendu da države prenose zadaću obavljanja nasilja na privatne subjekte, odnosno na takozvane paramilitarne grupe i plaćenike”. Naveo je primjer američke invazije na Irak i Afganistan, gdje su privatne firme na sebe preuzimale zadaću vršenja nasilja. On kaže kako je u ratu u BiH i Hrvatskoj to izgledalo spontano, ali da je bila očigledna veza između države i paramilitarnih grupa.
“Pravni sistem se još nije prilagodio ovim transformacijama. Ta veza između države i paravojski je zamućena, zamaskirana, što je i cilj. Mislim da se taj problem ne može pravno riješiti jer se to toliko širi. U pozadini postoji država, ali ona radi iza zavjese. Pravna regulacija, pogotovo internacionalna, uvijek kaska za realnošću”, kazao je Buden.
Javni događaji u Sarajevu dio su međunarodnog akademskog programa “Rat i revolucija: Razumijevanje 1989. u kontekstu umjetnosti jugoistočne i centralne Evrope” koji okuplja istraživačice i istraživače na doktorskim i postdoktorskim studijima zainteresirane za teme rata i umjetnosti unutar ove regije. Program, koji se nakon Sarajeva nastavlja u Bukureštu, Poznanu i online, ima za cilj propitivanje ustanovljenih perspektiva na historijske događaje 1989. godine, te znanstveno razumijevanje njihovih utjecaja na razvoj umjetnosti i kulture iz jedinstvene, transnacionalne perspektive.
