Historijski revizionizam i poricanje ratnih zločina jača ekstremističke grupe: PAVE izvještaj

PAVE (Preventing and Addressing Violent Extremism through Community Resilience) projekat. Foto: Screenshot

Kumulativna radikalizacija Zapadnog Balkana je duboko ukorijenjena u ratovima iz 1990-ih i njihovom naslijeđu, kao i u dugotrajnoj društvenoj tranziciji i demokratizaciji, navodi se u izvještaju istraživačkog projekta PAVE koji je finansirala Evropska unija.

“Etnički homogene sredine nastale etničkim čišćenjem i progonom u ratu, postale su plodno tlo za etno-političke narative koji su doveli do isključivanja ‘drugih’ u poslijeratnom periodu. To se odrazilo na stanovništvo i (in)direktno doprinijelo nastanku političkog ekstremizma i ekstremizma motiviranog etnonacionalističkom ideologijom i religijom, gdje su ‘drugi’ uvijek označeni kao ‘neprijatelji'”, navodi se u izvještaju.

U izvještaju je objašnjeno da je terenski rad u BiH istraživao uzročno-posljedične veze između ratnog naslijeđa, etničkih odnosa, etno-političkih narativa i ustavne strukture države, kao i prožimanja svake ove kategorije s vjerskom matricom, što je dovelo do specifične vrste ekstremizma u postdejtonskoj BiH – kumulativnog.

U dijelu izvještaja koji se odnosi na pokretače kumulativnog ekstremizma, navodi se da su ekonomska uskraćenost i nedostatak mogućnosti zapošljavanja glavni pokretači kumulativnog ekstremizma, te da je sukob, podstaknut radikalnim etnonacionalizmom i krajnje desničarskim ekstremističkim shvatanjima ekspanzionističkog prava, omogućio pojavu drugog oblika ekstremizma – selefizma.

“Većina ispitanika je kao faktore rizika na makro nivou za kumulativnu radikalizaciju u istraživanim zemljama istakla krhkost unutrašnjih državnih struktura, veliki nivo korupcije i nedostatak političke odgovornosti. Uslovi vezani za rat jedinstveno su zakomplikovali situaciju u regionu, posebno u BiH, gdje su uporne politički manipulirane i etnički povezane pritužbe igrale ulogu u motiviranju radikalizacije“, stoji u izvještaju.

U BiH je populizam dominantni politički diskurs, često okarakterisan kao plodno tlo za ekstremnu manipulaciju vjerskim i etno-političkim identitetima i podjelama. Navodi se i da prikupljeni podaci sugeriraju da su politički narativi općenito ekstremni.

“Ratno naslijeđe je još uvijek faktor kumulativne radikalizacije. Na naslijeđe rata u BiH 1992-1995. često su se pozivali politički akteri, ali i radikalni propovjednici, kako bi mobilizirali sljedbenike. Konkurentni i sukobljeni ratni narativi su osnovni pokretač kumulativnog ekstremizma, posebno u Srbiji, Bosni i na Kosovu“, navodi se u izvještaju.

U publikaciji objavljenoj u petak, 2. septembra, navodi se da su mnogi ispitanici isticali politizaciju religije i instrumentalizaciju vjerskih institucija kao važne pokretače ranjivosti, kao i da su različite godišnjice i komemoracije – posebno one vezane za protekla ratna dešavanja u BiH – kao i izbori, prilike u kojima se najčešće dešava politizacija vjere.

“Trajna politička nestabilnost u BiH utiče na radikalizaciju i Srba i Bošnjaka u Srbiji. Kategorizacija Srebrenice kao genocida u julu 1995. godine i njeno poricanje dali su snažan podsticaj radikalnim ili ekstremističkim stavovima u Srbiji“, stoji u izvještaju.

PAVE izvještaj je izrađen u sklopu istraživačkog projekta koji ima za cilj da se pozabavi globalnim pitanjem radikalizacije kroz ispitivanje temeljnih uzroka i pokretačkih faktora.

Izvještaj se fokusirao na Srbiju, BiH, Kosovo i Sjevernu Makedoniju, navodeći da su ispitanici u svim zemljama naveli kvalitet obrazovanja, državnu i vjersku institucionalnu saradnju, društvene veze i angažman, kao bitne faktore otpornosti.

“Faktori koji su najjasnije povezani s otpornošću u BiH uključuju obrazovanje, ulogu vjerskih institucija i ulogu političkih ili državnih institucija. (…) Konkretno, obrazovni sistem BiH je etnički fragmentiran, a ne unificiran, što rezultira prožimanjem nastavnih planova i programa s različitim etno-političkim narativima“, stoji u izvještaju, te se navodi da su ovi narativi često u suprotnosti jedni s drugima.

Prema mišljenju ispitanika, vrijednosti dobijene obrazovanjem u BiH imaju ograničen raspon otpornosti i ne mogu u potpunosti ostvariti svoj potencijal u jačanju otpornosti. Ispitanici kao pokretače otpornosti vide i vjerske institucije, uticaj društvenih mreža te ulogu organizacija civilnog društva.

“Organizacije civilnog društva u većini zemalja prepoznate su kao akteri koji mogu olakšati dijalog i procese pomirenja između različitih etničkih grupa, ali također igraju ključnu ulogu u sprečavanju nasilnog ekstremizma kroz otpornost zajednice“, stoji u izvještaju.

U izvještaju se zaključuje da prikupljeni podaci u BiH pokazuju kako se smatra da su žene podložnije općim oblicima nasilja, kao što je nasilje u porodici, dok se smatra da su muškarci osjetljiviji na ekstremističke ideje, podložnost različitim sadržajima i krajnji izraz nasilnog ekstremizma.

*Prvi paragraf ovog teksta je izmijenjen na način da je preciziran naziv projekta koji je sačinio izvještaj, pa je “izvještaj Evropske unije” zamijenjeno sa “izvještaj istraživačkog projekta PAVE koji je finansirala Evropska unija”.