Tokom svog odgovaranja na pitanja novinara, Israeli je najviše vremena posvetio tumačenju vanjskih politika nekoliko uticajnih zemalja i svjetskim trendovima iz 1990-ih godina i danas, samo povremeno govoreći o samoj temi Izvještaja o stradanju Srba u glavnom gradu Bosne i Hercegovine.

Isreali nije naveo zaključke Komisije o ukupnom broju Srba i načinu na koji su oni stradali u Sarajevu ali je zaključio da je “Sarajevo postalo grad očišćen od Srba”, te da je na hiljade njih ubijeno od strane Muslimana i Hrvata tokom rata, poredeći taj proces s istrebljenjem Jevreja u Evropi u holokaustu tokom Drugog svjetskog rata.

Gostujući na RTRS-u Israeli je ispričao kako je otprilike prije dvije godine njega i ostale pozvala Vlada RS-a da budu članovi komisije koja je trebala da ima sedam članova – iz Sjedinenih Američkih Država, Rusije, Francuske, Italije, Austrije i Srbije, te da je on imenovan kao predsjednik Komisije, ali da je na kraju Izvještaj potpisalo šest članova, jer se član iz Austrije povukao.

Tokom emisije se moglo čuti da je Komisija radila od marta 2019. do oktobra 2020., a, prema Israelijevim riječima, svaki član Komisije je dobio oblast koju najbolje poznaje i Izvještaj u konačnici ima više od 1.000 stranica, te je naglasio da se članovi Komisije nisu pretvarali da mogu biti sasvim objektivni, ali su se trudili da budu pravični.

Voditelj emisije Israelija je predstavio kao stručnjaka za islamski fundamentalizam a on je objasnio da autori Izvještaja nisu stručnjaci nego naučnici.

“Tokom sastanaka Komisije (…) smo se obavezali da ćemo dati neophodne preporuke i nalaze samo na osnovu naših uvjerenja i objektivno u onoj mjeri u kojoj je uopšte moguće biti objektivan, jer svako od nas, naravno, nosi sa sobom politička i kulturološka uvjerenja, odnosno ‘prtljag’. Uradili smo ono što smo mogli”, rekao je Izraeli.

Branko Todorović, direktor Helsinškog odbora za ljudska prava u Republici Srpskoj, kaže da Izvještaj služi dnevnoj politici i opravdavanju političkih ciljeva. On poražavajućim smatra i da se intelektualci i stručnjaci lako stavljaju u službu politike.

Time se želi uspostaviti neka vrsta ravnoteže u stalnoj trci da se određena strana prikaže kao žrtva, a oni drugi kao agresori, zločinci, kaže Todorović.

“Ta crno-bijela slika u BiH nikada neće donijeti dobra ni jednoj, ni drugoj, niti trećoj strani, niti istini”, zaključuje Todorović.

Tokom razgovora za RTRS, Israeli je rekao kako su autori Izvještajem željeli ispraviti nepravdu koja je učinjena Srbima, objašnjavajući da time ne želi umanjiti stradanja drugih, ali kako želi istaknuti da su svi činili “pogrešna djela”. On je rekao da su “SAD prikazivale Srbe kao zločince koji napadaju muslimane”.

“Dok su tako prikazivali Srbe, istovremeno su muslimane prikazivali kao svece koji su bili napadnuti, oni su bili jadnici progonjeni od strane Zapada”, rekao je Israeli predstavljajući Izvještaj.

Tokom 2019. godine, na inicijativu Narodne skupštine Republike Srpske (NSRS) i tadašnjeg predsjednika RS-a Milorada Dodika, danas člana Predsjedništva BiH, Vlada ovog bh. entiteta formirala je dvije komisije koje bi trebale preispitati već utvrđene i pronaći nove činjenice o stradanju civila u proteklom ratu – Komisiju za istraživanje stradanja Srba u Sarajevu i Komisiju za istraživanja stradanja svih naroda u srebreničkoj regiji.

Formiranju je prethodila odluka NSRS-a kojom se odbacuje Izvještaj Vlade iz 2004. godine o dešavanjima u Srebrenici, u kojem se “nedvosmisleno pokazuje da su u području Srebrenice u julu 1995. godine učinjeni zločini velikog obima grubim kršenjem međunarodnog humanitarnog prava”, kao i da je “RS iskazala odlučnost da se suoči s istinom o događajima iz proteklog tragičnog sukoba”.

Rok za završetak Izvještaja dvije komisije Vlade RS-a o stradanjima u Srebrenici i Sarajevu, koji je bio predviđen do proljeća 2020. godine, produžen je do kraja septembra prošle godine, ali dokument još uvijek nije objavljen.

Dijelovi Izvještaja bit će predstavljeni kroz pet epizoda u kojima će intervjue davati članovi Komisije.

Neki od članova komisija prethodno su javno izjavljivali sumnju u utvrđene činjenice o dešavanjima u Srebrenici.

Pravnici i eksperti za tranzicijsku pravdu su kritizirali osnivanje ovih komisija smatrajući da su osobe koje su u njih imenovane pristrasne, kao i da se radi o pokušaju osporavanja genocida u Srebrenici i kampanje terorisanja građana Sarajeva.

Trideset i jedan međunarodni stručnjak za sukobe u bivšoj Jugoslaviji je u februaru 2019. godine potpisao otvoreno pismo, u kome se navodi da formiranje komisije od strane vlasti Republike Srpske “više liči na revizionizam nego na istinski napor za utvrđivanje istine”.

Prema onome što je tokom prve epizode rekao Israeli, Komisija se bavila utvrđivanjem karaktera rata u Bosni i Hercegovini i kompleksnim međunarodnim odnosima tokom kojih se on odvijao, te ulozi koju je religija imala u ratu sa posebnim osvrtom na, kako je rekao, ulogu “islamskog fundamentalizma” i stranih boraca.

Isreali je oko 40 od ukupno 50 minuta, koliko je trajala emisija, govorio o interpretaciji svjetskih odnosa, dok je konkretno o događajima u Sarajevu govorio oko deset minuta. Kada je nabrajao izvore i dokumente koje su članovi Komisije koristili, Israeli nije naveo međunarodne i domaće presude.

Za historičara iz Sarajeva Envera Imamovića takav odnos pokazuje nastojanja da se odgovornost za zločine izjednači.

“Sud je jasno dokazao ko je krivac, ko je šta činio, koliko je činio i to je pravda”, kaže Imamović.

“Sarajevo postalo grad očišćen od Srba”

Konvoj izbjeglica napušta Ilidžu, decembar 1995. godine. Foto: EPA/ANJA

Dok nije naveo precizniju procjenu broja ubijenih ili Srba koji su napustili Sarajevo, niti ulazio u detalje događaja u kojima se to desilo, Israeli je naveo da je Komisija došla do zaključka da su do 1995. godine iz Sarajeva otišli ili su bili ubijeni svi Srbi koji su ga naseljavali do tada.

“Najtužnije je to što su Muslimani u suštini ostali u Sarajevu i nastavili da ponovo grade i obnavljaju grad Sarajevo i grade veliki broj džamija. Srpsko stanovništvo Sarajeva je u potpunosti ili bilo prisiljeno da napusti grad, ili su otišli kao izbjeglice, ili su ih na hiljade ubili Hrvati i Muslimani u Sarajevu. Tako da možemo reći da je Sarajevo koje je bilo najveći grad u kojem su tri najveće zajednice Jugoslavije živjele u miru tokom Titove ere, postalo ustvari grad očišćen od Srba, kao što su od Jevreja bile očišćene Evrpa i Njemačka”, kazao je Israeli.

Takva interpretacija događaja u Sarajevu tokom rata za Todorovića pokazuje nedostatak želje da se činjenice utvrde na osnovu dokumenata, svjedočenja i sudskih presuda već nastojanja da se ispuni postavljeni cilj, kao što je slučaj i sa nekim drugim sličnim komisijama u BiH.

“Konkretno da se pokaže da je jedna strana činila zločine i da je ta strana odgovorna i onda se taj cilj želi samo potkrijepiti nekim manje ili više utemeljenim činjenicama ili možda falsifikovanim dokumentima, svjedočenjima. Krajnje subjektivno i krajnje nenaučno, jer svaka komisija bi svoj rad trebala da utemelji na naučno utvrđenim metodologijama. Ne radimo mi to u BiH prvi i zna se koje su metodologije i postupci da se to uradi. Pogotovo to teško mogu uraditi komisije koje su odabrane od jedne strane, koje nisu komisije oko kojih postoji konsenzus i koje su zajedničke, plod istinske želje da dođemo do istine, da dođemo do činjenica”, kaže Todorović.

Prema izlaganju Israelija, jedan dio Izvještaja posvećen je razmatranjima o “islamskim fundamentalistima”. Objašnjavajući taj dio Izvještaja, on je rekao da su zapadne sile “otvorile put islamskim fundamentalistima”.

“Sve je to bilo pogrešno, jer je Srbija bila veza između pravoslavnog hrišćanstva, ruske Ambasade, Ukrajine, Holandije, dolje do Beča, Grčke… Dakle, to su sve bile hrišćanske zemlje ranije, ali sa proglašenjem BiH muslimanskom zemljom presječena je veza između Rusije, Centralne Evrope i Grčke, sve do Mediterana, što znači da su hrišćanstvo i Zapadna Evropa ustvari sami sebi pucali u nogu. Da bi spriječili Evropu da padne pod islam, koji će ih kasnije iskoristiti, jednostavno su sami sebe ranili i otvorili put za prodiranje islamskih fundamentalista, što su uradili, nažalost, i kasnije”, rekao je on.

Srpski civili čekaju na autobus na napuste Hadžiće nadomak Sarajeva u februaru 1996. godine. Foto: EPA/DIMITRI MESSINIS

Milan Mandić, predsjednik Udruženja porodica nestalih Sarajevsko-romanijske regije, smatra da je Israeli u prvoj emisiji, kao predsjednik Komisije, konkretno i jasno objasnio stvari po dokumentaciji koja je prikupljena od Armije BiH, Vojske Republike Srpske i policije.

Prema njegovim riječima, opisao je borce koji su učestvovali u prošlom ratu i opisao iz kojih zemalja dolaze.

“Prvo je opisao uzroke te ‘netrpeljivosti između Srba i Muslimana, kasnije Bošnjaka, počeo je od korijena. Koliko čujem od federalnih medija, 90 posto Srba su pobili ‘četnici sa brda’. E sad, mene interesuje je li to mog oca, koji je bio težak invalid, ubio ‘četnik sa brda’ u njegovoj vlastitoj kući, pa mu zapalio kuću, pa onda sakrio tijelo, sad će punih 29 godina? Moj otac nije nestao negdje u šumi, nego je nestao u centru grada Sarajeva u kojem je živio”, kazao je Mandić.

Naveo je i da očekuje da se u narednim emisijama objavi broj stradalih Srba i mjesta na kojima su stradali.

Naredna epizoda serijala “Sarajevski Srbi – nestali narod” emituje se u utorak 16. marta. Centar za istraživanje rata, ratnih zločina i traženje nestalih lica Republike Srpske (RS), koji je učestvovao u izradi Izvještaja o stradanju Srba u Sarajevu, još uvijek nije saopštio kada će biti objavljen kompletan Izvještaj. Centar nije BIRN-u BiH dostavio Izvještaj na zahtjev, navodeći da će on biti objavljen na internet stranici.

Izvještaj na 1.000 stranica ove i sličnih budućih komisija teško da će doprinijeti stvarnom saznavanju istine o onome što se desilo, smatra Todorović.

“Ne doprinose ni pomirenju i ne doprinose nečemu što bismo mogli nazvati koraci ka uspostavljanju mira u BiH, a to je da osobe koje snose glavnu odgovornost za ono što se dešavalo u BiH ne budu i dalje oni koji donose možda najznačajnije odluke za ovu zemlju”, kaže on dok dodaje kako se u tranzicionom periodu usložnila izgradnja povjerenja tokom kojeg je stradala istina.

“Kao rezultat toga evo imamo jednu zemlju koja ne samo što je potpuno neuređena, nego i zemlju iz koje svako normalan, pametan, zdravog razuma želi da ode”, kaže
Todorović.