Dok probno popušta mjere zatvaranja uvedene radi sprečavanja širenja novog koronavirusa, Evropa se, kao i veliki dio svijeta, suočava s urušavanjem ekonomije za koje neki predviđaju da će zasjeniti Veliku depresiju od prije skoro jednog stoljeća.

A ultradesičarske snage na tom kontinentu misle da imaju lijek – još više nacionalizma.

Odsustvo panevropskog odgovora na pandemiju – pri čemu su najteže pogođene zemlje, kao što su Italija i Španija, ostavljene da same odrade teži dio posla – poslužilo je samo da ojača jednu od ultradesničarskih ključnih poruka, a to je da je u teškim situacijama svaka zemlja prepuštena sama sebi.

“Francuska je ukrala maske od Švedske, a Italija je bila bijesna jer joj nijedna druga zemlja nije pomogla u kriznoj situaciji”, kazao je za BIRN Angry Foreigner, čije je pravo ime Haris.

“Evropska unija je odbila pomoći zemljama poput Srbije, a pomoć je umjesto toga došla iz Turske.”

COVID-19, kako kaže, otkrio je “manjkavosti globalizma trenutno, u smislu da, s obzirom da su svi povezani, to također znači i da svi previše zavise jedni od drugih”.

Haris, koji je odbio otkriti svoje prezime, ne govori uprazno. Neki od njegovih videa imaju stotine hiljada pregleda, a njegova mišljenja dijele ekstremne desničarske ličnosti i pokreti širom Evrope.

Stručnjaci upozoravaju da takva mišljenja prijete da postanu preovladavajuća dok se Evropljani pokušavaju snaći u društvima i ekonomijama izmijenjenim zbog virusa koji vjerovatno neće uskoro biti pobijeđen.

“Već smo vidjeli razne pokušaje radikalne desnice da iskoristi [COVID-19] za vlastite ciljeve”, rekao je Matthew Feldman, profesor na Univerzitetu Teesside u Britaniji i direktor Centra za analizu radikalne desnice.

Feldman upozorava da će ekstremna desnica nastojati da iskoristi pandemiju da progura ksenofobne poruke u politički diskurs “mainstreama”, nadajući se da će ih usvojiti više afirmiranih političkih aktera.

“Ovo je bila praksa fašizma od 1945. godine”, kazao je on za BIRN, “koja se često svodi na pokušaj ulaska u ‘mainstream’ preko javnih pitanja.”

Prokletstvo “otvorenih granica”

Sa zalizanom irokezom i jarećom bradom, Haris je sebi stvorio ime na youtuberskoj sceni sa videima na engleskom i švedskom u kojima propovijeda protiv imigracije i “otvorenih granica”. Jedan video iz 2019. objavljen je pod nazivom “Otvorene granice šire bolest”, što je popularan ultradesničarski slogan.

“Imaš glas razuma”, komentarisao je jedan pratilac ispod videa iz marta 2020. u kome Haris optužuje Tursku da želi izazvati novu migrantsku krizu u Evropi. Drugi je napisao: “Interesantno je da jedan youtuber objavljuje više činjeničnih informacija nego ‘mainstream’ mediji.”

Ironično je da je i Haris imigrant, koji je rodnu BiH napustio 90-ih godina prošlog stoljeća kao izbjeglica tokom krvavog raspada Jugoslavije.

Haris sebe radije opisuje kao “lijevog libertarijanca” nego desničara, a povezan je sa Švedskim demokratama, populističkom strankom s korijenima u švedskoj neonacističkoj sceni iz 1990-ih.

On, međutim, gleda i šire od Švedske; video koji prikazuje velike grupe izbjeglica kako pretrčavaju evropske granice produciran je 2017. godine od Ministarstva unutrašnjih poslova Poljske pod vladajućom desničarskom Partijom zakona i pravde, a isti je potom objavljen za ograničeni broj gledatelja na YouTubeu, što znači da se neće pojavljivati kao preporučeni video u pretragama – Haris je taj video podijelio na svom kanalu pod nazivom “Based Poland”.

Takav naziv nije slučajnost. “based” je izraz koji je u širokoj upotrebi u ultradesničarskim medijima kao što je Daily Stormer i forumima poput 8chan kada se govori o nekoj zemlji ili pojedincu koji se smatraju vrijednim podrške.

Izraz je preuzet od američkog repera poznatog kao Lil B, koji za izraz “based” kaže da znači: “Ne bojiš se onoga što ljudi o tebi misle. Ne bojiš se da radiš ono što želiš.”

U svijetu ekstremne desnice, zemlja za koju se kaže da je “based” jeste ona koja je otvoreno ponosna na svoju etničku, religijsku i nacionalnu pozadinu i, što je od ključne važnosti, ne boji se da ide protiv onoga što ultradesnica vidi kao zapadni liberalni poredak.

BasedPoland je također ime popularnog ultradesničarskog Twitter naloga s preko 121.000 pratilaca koji vodi Adam Starzynski, Poljak rođen i odrastao u Švedskoj koji sada živi u Poljskoj i dobio je poljsko državljanstvo 2016. godine.

Dok se COVID-19 širio Evropom, Starzynskijev nalog BasedPoland ispaljivao je tvitove s videima koji manjine oslikavaju u negativnom svjetlu tako što, naprimjer, optužuju muslimanske migrante i romske zajednice za nepridržavanje mjera socijalnog distanciranja.

Također je pokušavao predstaviti zemlje Istočne Evrope, kao što su Poljska i Mađarska, da su u boljem položaju za suočavanje s pandemijom zahvaljujući njihovim desničarskim antimigrantskim politikama.

Kako Starzynski navodi u jednom tvitu iz aprila 2020. godine, u zapadnoevropskim zemljama, poput Francuske, multikulturalnost je ugrozila “socijalnu koheziju”. Društva koja su više monoetnička i homogena, poput onih u Poljskoj i Mađarskoj, u boljem su položaju da se suoče s takvom pandemijom, navodi on.

Starzynski nije odgovorio na brojne zahtjeve da iznese komentar za ovu priču. Ali on nije jedina ultradesničarska ličnost u Poljskoj koja iznosi takve argumente.

Szturm magazin, koji sebe opisuje kao “nacionalni radikalni”, tvrdi da je “etnička uniformnost” rješenje za ovu krizu.

Migranti na Mađarskoj granici. Izvor: Gémes Sándor/SzomSzed

U članku iz marta ove godine objavljenom na stranici Szturma, suradnik magazina Jaroslaw Ostrogniew tvrdi da ono što je Evropi potrebno za borbu protiv pandemije COVID-a 19 jeste “povratak etnički uniformnim nacionalnim državama”.

“Etnička uniformnost”, piše on, “osigurava viši nivo socijalnog povjerenja, kao i funkcionalnije društvo, što postaje posebno važno u suočavanju s bilo kojom krizom.”

Mateusz Marzoch, vođa Svepoljske omladine (Młodzież Wszechpolska), koja sebe opisuje kao “nacionalističku” omladinsku organizaciju i nasljednicu ultranacionalističkih grupa aktivnih u Poljskoj tokom 1930-ih, rekao je da je pandemija raskrinkala Evropsku uniju, kao “uniju” poništenu prvobitnim nacionalnim gomilanjem medicinskih potrepština i odbijanjem bogatih sjevernih zemalja poput Njemačke i Nizozemske da razmotre “korona obveznice” kako bi se podijelio teret duga jače pogođenih zemalja poput Italije.

“Nakon COVID-a 19 porast će razočarenje u Evropsku uniju i globalizaciju”, kazao je on za BIRN.

“Mislim da će ljudi shvatiti da ne trebaju Evropsku uniju”, rekao je Marzoch. “Ono što trebaju jeste jaka nacionalna vlada, jaka zemlja koja ih može zaštititi kada naiđe opasnost, kada im nešto prijeti.”

“Mislim da će nakon ove situacije s COVID-om 19 mnoge druge zemlje početi više brinuti o vlastitoj sigurnosti, vlastitim okolnostima, a ne o problemima drugih zemalja.”

Uticaj na političku kulturu

S više od 120.000 izgubljenih života dosad u Evropi, ovaj kontinent živi novu vrstu normalnosti, u kojoj se nekadašnje fluidne granice strogo nadziru, u kojoj se manjine poput izbjeglica i Roma suočavaju s još većom stigmatizacijom i u kojoj zemlje manje sarađuju i traže odgovore unutar svojih granica.

Kritiziranje očiglednog nedostatka solidarnosti među zemljama članicama EU izašlo je van granica same Unije do zemalja koje se nadaju budućem pridruživanju.

U Srbiji, zemlji kandidatu za članstvo u EU, konzervativni predsjednik Aleksandar Vučić iskoristio je odluku EU iz marta ove godine da blokira izvoz ključne medicinske opreme u zemlje na periferiji Unije kao dokaz manjka brige, pritom prostirući crveni tepih za pomoć i podršku iz Kine.

“Kriza uzrokovana epidemijom koronavirusa pokazuje još jednom da EU ne može funkcionirati i da vrijednosti na kojima se zasniva u praksi ne postoje”, kazala je Dragana Trifković, predsjedavajuća Komiteta za spoljne poslove ultradesničarske opozicijske partije Dveri.

Dveri, žestoko antizapadna proruska partija, vjeruje da pandemija dokazuje mudrost njene politike protiv eventualnog članstva Srbije u EU.

“Krize u EU sustižu jedna drugu zadnjih godina, od ekonomske, političke, migrantske i sada epidemiološke, a evropske institucije ne mogu naći rješenje”, rekla je Trifković za BIRN.

“Ispostavilo se da nema zajedničke politike, samo rastući jaz između evropskih zemalja.”

Ali, dok se Dveri mogu nadati porastu podrške u vezi s pandemijom, mnoge ultradesničarske partije su potonule na listama popularnosti u zemljama kao što su Njemačka, Nizozemska i Švedska otkad je COVID-19 počeo kolati kontinentom.

Iako se to možda ne može direktno “osjetiti u glasačkim kutijama”, analitičari kažu da poruka “više nacionalizma” može imati rastući uticaj unutar glavne političke struje, što je već viđeno u Italiji.

S više od 30.000 smrti povezanih s koronavirusom do sada, Italija je najjače pogođena zemlja u EU.

Neofašistički pokret CasaPound Italia radi punom parom na promociji vlastitog brenda nacionalizma kao lijeka za bolesti te zemlje, od online i štampane propagande do dostave namirnica u vrećicama s logom CasaPounda.

Ali njihovi napori još nisu rezultirali porastom popularnosti, kaže politologinja Giorgia Bulli, profesorica na Univerzitetu u Firenci i koautorica rada “CasaPound Italia: Suvremene ekstremno desničarske politike”, objavljenog u februaru 2020. godine.

Samoproglašeni “fašisti trećeg milenija” još uvijek nisu dobili nikakav primjetan porast podrške otkako je pandemija pogodila Italiju ranije ove godine, kazala je Bulli za BIRN, ali to ne znači da treba odbaciti napore koje ulažu CasaPound i njoj slične organizacije širom Evrope.

Demonstracije pokreta koje skreću pažnju na sebe i široka mobilizacija donijeli su mu naslov za naslovom u italijanskim medijima, a priča se o postpandemijskom susretu umova između CasaPounda i sličnih iz nacionalističkog Lega Norda bivšeg ministra unutrašnjih poslova Mattea Salvinija ili nacionalne konzervativne stranke Fratelli d’Italia u izoliranijoj Italiji skeptičnoj prema EU.

“Imali su veći uticaj na političku kulturu nego na donošenje politika”, kaže Bulli.

Kako je u martu napisao zvanični vjesnik ove stranke Il Primato Nazionale: “Ako je virus globalan, realnost je da su svi odgovori bili nacionalni.”