Više od tri godine kasnije, “Bojkotiram” je prerastao u jedan od najistaknutijih desničarskih pokreta u preimenovanoj Sjevernoj Makedoniji, koji jednom sedmično na YouTubeu postavlja podcast – sati diskusije i debate o najaktuelnijim temama.

Broj pratilaca pokreta je skroman, ali ne i zanemarljiv – oko 1.500 pretplatnika na YouTubeu i 6.500 pratilaca na Facebooku. U prosjeku, njegove objave se pregledaju oko 2.000 do 3.000 puta, a neki videi ostvaruju i više od 20.000 klikova.

Kako ih tradicionalni mediji, posebno oni koji su lojalni vladi koju predvode socijaldemokrati, uglavnom ignorišu, aktivisti “Bojkotiram” su, kako kažu, svoj spas našli na društvenim medijima. Reddit i Telegram su također važni alati da se dosegne do publike.

“Živimo u situaciji i na teritoriji gdje je prisutan trend ka unifikaciji stranačkih agendi i strategija koje ideologiju ljevice ili lijevog centra uzimaju kao mainstream”, kaže aktivista “Bojkotiram” Sašo Pangovski.

“S ove tačke gledišta, izbor za postavljanje naših uvjerenja i stavova na društvene mreže bio je ne samo neophodan već i neizbježan i logičan”, dodaje on.

Ivo Bosilkov, politolog iz Skoplja, smatra da ovaj trend prati već viđene trendove u zapadnim državama, jer desničarski pokreti – koji se možda bore da dobiju pristup tradicionalnim medijima – nastoje povećati svoje prisustvo putem društvenih mreža.

“Nema sumnje da prisustvo radikalnih desničarskih organizacija na društvenim mrežama intenzivira proboj ovih ideologija u društvu”, ističe Bosilkov za BIRN.

Širi odjeci diskursa krajnje desnice

Detalj sa jednog od videa “Bojkotiram”. Foto: Screenshot, Youtube

Neposredno prije referenduma 2018., Laboratorija za digitalna forenzička istraživanja Atlantic Councila (DFRLab) došla je do zaključka da je kampanja #bojkotiram postala “lokalno viralna”, uglavnom putem Twittera, te napravila paralelu s krajnje desničarskim diskursom u Sjedinjenim Američkim Državama (SAD) i Evropi.

“Gledajući način na koji se ovaj internet pokret širio i održavao angažman, imao je sličnosti – u stilu i narativima – s konverzacijom krajnje desnice u Sjedinjenim Državama i Evropi”, napisao je DFRLab.

“Naprimjer, neki tweetovi su imali hashtagove vezane za QAnon pokret, teoriju zavjere o tajnoj kontroli vlade u Sjedinjenim Državama.”

Poznato je da su društveni mediji imali centralnu ulogu u organizaciji i koordinaciji desničarskog napada na američki Capitol u januaru 2021., uoči inauguracije Joea Bidena kao predsjednika nakon njegove pobjede koju je odnio nad republikancem Donaldom Trumpom.

“Uspon mnogih takvih subjekata kompletira tranziciju radikalne desnice iz, kako je nazivamo, ‘periferne’ u mainstream politiku, što se dešava i na Zapadu”, navodi Bosilkov.

No, dodaje on, većina onih koji su ciljani takvim porukama već imaju slične stavove. Mnogi na strani desnice ne žele promjene.

“Ovo je ključno, jer cilj svih tih radikalno desnih subjekata je da se konsoliduju u izbornoj areni i preuzmu ulogu od VMRO-DPMNE-a kao nosioca desničarske ideologije”, naglašava Bosilkov za BIRN aludirajući na glavnu desničarsku stranku u Sjevernoj Makedoniji, koja je trenutno u opoziciji.

“Međutim, vidimo da pojedinačno svi stagniraju”, dodaje on.

“Kada ima toliko političkih subjekata koji tvrde da su legitimni predstavnici tihe većine, prosječnom desničaru je teško odlučiti koji je pravi izbor”, navodi on, ističući: “I zato je njemu najsigurnije držati se poznatog – VMRO-DMPNE-a. To je suština konzervativizma – averzija prema promjenama i evoluciji, čak i unutar desnice.”

Posteri odbjeglog bivšeg premijera

Pristalice pokreta “Bojkotiram” drže baner tokom protesta protiv iizmejen UStava i naziva zemlje. Foto: EPA-EFE/GEORGI LICOVSKI

Pangovski je jedan od voditelja podcasta “Bojkotiram” na YouTubeu, koji sadrži debate i intervjue sa istaknutim desničarskim ličnostima kao što su Vančo Šehtanski, lider ultranacionalističke stranke TMRO, Ljupčo Ristovski iz desničarske stranke Integra i Janko Bačev iz male proruske stranke Ujedinjena Makedonija.

U videima se vlada koju predvode socijaldemokrati ismijava kao “marioneta” EU i SAD-a zbog promjene imena zemlje kako bi Grčka odustala od veta za daljnju integraciju Skoplja u NATO i EU. Omiljeni hashtagovi grupe su #NikadSjeverna (#НикогашСеверна), #UvijekMakedonija (#СекогашМакедонија) i #severdžistan.

Neke epizode podcasta sadrže dobro poznatu nacionalističku ikonografiju poput simbola Sunca iz Vergine, koji nije dozvoljen za oficijalnu upotrebu, kao i postere bivšeg premijera VMRO-DPMNE-a Nikole Gruevskog, koji je 2018. pobjegao kako ne bi izdržavao kaznu zatvora na koju je osuđen zbog korupcije, te dobio politički azil u Mađarskoj.

Domaćini se ne libe intervjuisati ni ličnosti lijevog spektra makedonske političke scene.
“Paradoksalno, naši česti gosti su ultraljevičari, ziloti i one grupe s kojima se otvoreno, ideološki ne slažemo”, ističe Pangovski.

“Kvazidesnica i građanska desnica imaju realan strah od pojavljivanja zbog banalnosti argumenata koje iznose u javnosti. Zaključak je da ultraljevica preuzima mnogo veće rizike.”

Sloboda govora i govor mržnje

Oponenti referendumu slave malu izlaznost na referendum o imenu zemlje. Foto: EPA-EFE/VALDRIN XHEMAJ

Pangovski navodi da je “za” slobodu govora, napominjući da je, kada se kandidovao za gradonačelnika skopske Općine Đorče Petrov na lokalnim izborima u oktobru prošle godine, imao “samo jednu priliku da se pojavim na televiziji, na državnoj MRT, iako su sve nacionalne televizije imale zakonsku obavezu da me pozovu na svaku debatu, što nisu učinile i nisu zbog toga kažnjene”.

“Bojkotiram” je izašao na izbore u savezu sa ultranacionalistima TMRO-a.
Komunikolog Bojan Kordalov kaže da se retorika ovakvih grupa može smatrati govorom mržnje.

“Bojkotiram”, naprimjer, objavljuje i anti-LGBT sadržaj.

“Ista pravila [u odnosu na govor mržnje] važe i za društvene mreže, uz važnu napomenu da su društvene mreže samo alat ili kanal gdje se sadržaj ne popunjava sam po sebi, već ga stvara svako od nas, ljudi s imenima i prezimenima”, potencira Kordalov za BIRN.

“Društvene mreže su učinile mnogo, posebno u proteklih nekoliko godina, kako bi se spriječile negativne pojave u online prostoru, uključujući i očuvanje naše privatnosti. Međutim, u tom pogledu uvijek mogu učiniti više”, dodaje on.

“Bojkotiram” planira proširiti svoje prisustvo na društvenim mrežama, ali Bosilkov je skeptičan u pogledu njegovog stvarnog političkog potencijala.

“Ovi subjekti zahtijevaju od svojih sljedbenika da se angažuju i poraze režim”, kaže on. “Ali to je nekompatibilno s profilom prosječnog desničara. On ne želi da učestvuje u pokretu. On samo želi da mu neko odozgo servira njegovo idealno društvo.”

“Bez obzira na njihove napore, oni će vjerovatno dobiti lajkove na društvenim mrežama i dati legitimitet ideologiji radikalne desnice. Međutim, kao organizacije, neće moći artikulirati tu ideologiju u političkoj areni zemlje.”