Slučaj maloljetnika uhapšenog zbog grafita u Podgorici kojima se veliča genocid u Srebrenici pokazuje da Crna Gora nema dosljedan i sistemski odgovor na govor mržnje i istorijski revizionizam, upozoravaju sagovornici Detektora.
Crnogorska policija je 19. decembra uhapsila maloljetnika iz Podgorice zbog sumnje da je na zgradi Ambasade Bosne i Hercegovine pisao grafite kojima se veliča genocid u Srebrenici. Uhapšeni se sumnjiči i za ispisivanje grafita “United Force” i nacističke svastike na tabli posvećenoj jevrejskom prazniku Hanuka na Trgu Argentina.
Tokom noći 16. decembra, na zgradi Ambasade BiH u Podgorici ispisan je grafit kojim se veliča genocid u Srebrenici iz 1995. godine i osuđeni ratni zločinac Ratko Mladić. Na ogradi su ispisani natpisi “Generale hvala ti za Srebrenicu”, “Kafa slatko Mladić Ratko, United Force”, dok su na tabli Ambasade ispisana četiri ocila. Iste noći vandalizovana je i tabla posvećena prazniku Hanuka.
Nekadašnji komandant Generalštaba Vojske Republike Srpske Ratko Mladić u Hagu je osuđen na doživotni zatvor zbog genocida i drugih zločina počinjenih u Bosni i Hercegovini.
Ivan Radulović iz Građanske alijanse upozorava da je sporne grafite pisao maloljetnik koji u vrijeme ratova devedesetih nije bio ni rođen.
“Ovaj slučaj jasno ukazuje na ozbiljan problem prenošenja narativa mržnje, istorijskog revizionizma i glorifikacije zločina na nove generacije, što predstavlja dugoročnu prijetnju društvenoj koheziji”, kazao je.
“Takvi obrasci ne nastaju spontano, već su rezultat nedostatka kvalitetnog obrazovanja o ratnim zločinima i neodgovornog javnog diskursa koji relativizuje sudski utvrđene činjenice”, rekao je Radulović za Detektor.
Ivan Radulović. Foto: Ustupljena fotografija
Prema istraživanju Centra za građansko obrazovanje (CGO) objavljenom u januaru 2025. godine, oko 40 odsto građana Crne Gore smatra da se država nije suočila sa svojom ratnom prošlošću iz devedesetih, dok 54,7 procenata vjeruje da ideologije ratnih sukoba i dalje postoje.
Istraživanje je pokazalo i da 83,4 odsto ispitanika zna šta se dogodilo u Srebrenici u julu 1995. godine, od čega 65 odsto smatra da je tamo počinjen genocid.
Grafiti mržnje sve češći
Maja Marinović iz Centra za građansko obrazovanje ističe da je odnos vlasti prema ovakvim slučajevima nedosljedan i pretežno reaktivan.
“Iako je pozitivno što u pojedinim situacijama nadležni organi brzo reaguju, ukupni utisak je da se govor mržnje, istorijski revizionizam i veličanje ratnih zločina najčešće tretiraju, u najboljem slučaju, kao prekršaji javnog reda i mira, a ne kao ozbiljan društveni, vrijednosni i bezbjednosni problem. Takav pristup, bez jasne i principijelne osude, dugoročno doprinosi njihovoj normalizaciji u javnom prostoru”, smatra Marinović.
“Ispisivanje grafita koji veličaju genocid u Srebrenici i doživotno osuđenog ratnog zločinca predstavlja otvoreno negiranje sudskih presuda, grubo vrijeđanje dostojanstva žrtava i njihovih porodica, kao i napad na temeljne antifašističke i civilizacijske vrijednosti”, dodala je ona.
Više državno tužilaštvo je protiv maloljetnika podnijelo krivičnu prijavu zbog sumnje da je počinio krivično djelo “izazivanje nacionalne, rasne i vjerske mržnje”, dok je u slučaju skrnavljenja table okačene povodom obilježavanja Hanuke ocijenjeno da nema elemenata krivičnog djela. Za krivično djelo “izazivanja nacionalne, rasne i vjerske mržnje” u Crnoj Gori predviđena je zatvorska kazna od šest mjeseci do pet godina.
Crnogorska policija je 18. decembra na Cetinju uhapsila pet osoba iz Srbije koje su ispisale grafit “Crna Gora Srpska Sparta” na muralu “Da je vječna Crna Gora” u tunelu na regionalnom putu Trojica–Njeguši. Državno tužilaštvo se izjasnilo da u tom događaju nema elemenata krivičnog djela, već da je prekršen Zakon o javnom redu i miru.
Zbog ispisivanja grafita “APRZ UČK 1878” u Meljinama kod Herceg Novog, državljanin Kosova E. Š. (22) je 23. oktobra osuđen na deset dana zatvora i određena mu je mjera protjerivanja sa teritorije Crne Gore u trajanju od jedne godine. On je uhapšen nakon što je dio mještana Meljina prijavio da putnici kosovskog autoprevoznika “Špejtimi” na zgradama ispisuju parole podrške Oslobodilačkoj vojsci Kosova.
Maja Marinović. Foto: Ustupljena fotografija
Grafiti kojima se veliča Mladić ispisani su i na zgradi u Pljevljima u januaru 2024. godine, dok je na zgradi u Kotoru u decembru 2021. ispisano “Ratko Mladić heroj, a ne zločinac”, ali niko zbog toga nije procesuiran. Tadašnji gradonačelnik Pljevalja Igor Golubović je u februaru 2022. podnio ostavku zbog komentara da grafit posvećen Mladiću neće biti prekrečen jer je “jedno od urbanih obilježja gradova izražavanje volje grafitima, muralima i takvim stvarima”.
Nije bilo procesuiranih ni nakon što je u januaru 2021. godine pored Hrama Hristovog Vaskrsenja u Podgorici nepoznata osoba ispisala uvredljiv grafit “SPC govna”.
Radulović upozorava da takvi incidenti ukazuju na sistematski problem širenja poruka mržnje, provokacija i pokušaja narušavanja međunacionalnog sklada.
“Riječ je o krajnje neprihvatljivim obrascima ponašanja koji zahtijevaju pravovremenu i dosljednu reakciju nadležnih organa u svakom slučaju, bez izuzetka, kako bi se poslala jasna poruka nulte tolerancije prema širenju mržnje i glorifikaciji zločina. Istovremeno, predstavnici vlasti moraju u svim situacijama posebno pažljivo voditi računa o svojim izjavama, jer njihove riječi imaju posebnu težinu”, tvrdi Radulović.
Nakon smjene vlasti u Crnoj Gori u avgustu 2020. godine, u Pljevljima su ispisivani grafiti “Srebrenica 92”, “Selite se Turci”, kao i simboli sa četiri ocila, dok je u prostorije Islamske zajednice u tom gradu ubačena cedulja sa porukom: “Poletjela crna ptica, Pljevlja biće Srebrenica”.
Zbog ispisivanja grafita uhapšene su tri osobe iz Pljevalja, ali ih je Viši sud u Bijelom Polju 2021. godine, zbog nedostatka dokaza, oslobodio optužbi za izazivanje nacionalne, rasne i vjerske mržnje.
Razbijeni prozori na prostorijama Islamske zajednice u Pljevljima 2020. godine. Foto: Facebook, Samir Kadribašić
Više državno tužilaštvo u Bijelom Polju je prošlog januara najavilo da će od drugih državnih organa tražiti podatke o raspirivanju vjerske i nacionalne mržnje u Pljevljima, nakon što su mediji objavili transkripte komunikacije iz aplikacije Sky između tadašnjih policijskih službenika Petra Lazovića i Dragana Radonjića, u kojima komentarišu sporne grafite. Iz Višeg državnog tužilaštva nisu odgovorili u kojoj je fazi istraga u tom predmetu.
U objavljenim transkriptima, čiji sadržaj Detektor nije mogao nezavisno verifikovati, policijski službenik Petar Lazović od tadašnjeg šefa Specijalnog policijskog odjeljenja Dragana Radonjića tražio je da prema uhapšenima blago postupa, navodeći da su ih angažovali da pišu uvredljive grafite.
Pred Višim sudom u Podgorici Lazoviću se sudi za zloupotrebu službenog položaja i članstvo u organizovanoj kriminalnoj grupi zbog povezanosti sa takozvanim kavačkim narko-klanom.
Marinović smatra da nadležne institucije ne smiju prećutno tolerisati ili relativizovati poruke mržnje.
“Od institucija i donosilaca odluka očekuje se puna privrženost presudama i univerzalnim vrijednostima pravde. Mora se uspostaviti nulta tolerancija prema ovakvim incidentima. Motivi ovakvih slučajeva mogu biti samo u pokušaju destabilizacije društva i normalizaciji ekstremističkih ideologija, što dodatno potvrđuje potrebu za odlučnom institucionalnom reakcijom, bez obzira na ideološki ili nacionalni kontekst”, poručila je Marinović.