Termin “rodni identitet“ izbrisan je u dijelu zakona koji se odnosi na krivično djelo počinjeno iz mržnje, javno izazivanje i podsticanje nasilja i mržnje, te povredu ravnopravnosti građana, a mijenja se terminom “drugog ličnog svojstva“.
“Krivično djelo iz mržnje je djelo izvršeno u potpunosti ili djelimično zbog rasne, nacionalne ili etničke pripadnosti, jezika, vjerskog uvjerenja, boje kože, pola ili seksualnog opredjeljenja, zdravstvenog statusa ili drugog ličnog svojstva nekog lica“, navodi se u novim izmjenama zakona.
Potpredsjednik Vlade RS-a i Ministar pravde Miloš Bukejlović u obrazlaganju potrebe za izmjenom zakona rekao je da je njegovo ministarstvo predložilo izmjene kako bi se Krivični zakonik usaglasio sa Ustavom RS-a i omogućio veću zaštitu ljudskih prava.
„Mijenja se boljim širim pojmom ‘drugo lično svojstvo’ što daje veću mogućnost sudovima da sankcioniše bilo koji oblik diskriminacije, odnosno mržnje“, kazao je Bukejlović.
Prema njemu kritike u pogledu sužavanja sloboda i kvalitete pravne zaštite nisu opravdane.
„Ovo se može smatrati jačanjem kapaciteta pravnog sistema“, kazao je on.
Filip Novaković, pravni savjetnik Kuće ljudskih prava Banja Luka, za Detektor kaže da termin “drugo lično svojstvo” postoji u antidiskriminacijskoj klauzuli Ustava RS-a, Ustava BiH i Evropskoj konvekciji, i da kao takvo ne bi trebalo dovesti do diskriminacije jer je iz tumačenja tog termina Evropskog suda za ljudska prava i izveden rodni identitet, ali se plaši da može dovesti do pravne nesigurnosti u primjeni zakona.
“Ono gdje postoji bojazan da će se time narušiti pravna sigurnost, da određeni organi koji će primjenjivati pravo neće tumačiti na takav način, ili neće znati da je rodni identitet odrednica koja je zaštićena Evropskom konvencijom i da je obuhvaćena klauzulom drugo lično svojstvo“, smatra Novaković.
On navodi da može doći do stvaranja pravnih nejasnoća u praksi i da organi neće obraćati pažnju na detalje u pojedinačnim slučajevima, što može dovesti do diskriminacije.
“I sa procesnog i sa materijalnog stanovišta veoma je zabrinjavajuće predložiti izmjenu materijalnog krivičnog zakonodavstva s tim jasno regresivnim ciljem ograničavanja prava. Treba uzeti u obzir da ljudska prava i slobode koje su date ne trebaju biti oduzimane“, rekao je Novaković.
Prema njemu, to može dovesti do situacije da javna vlast ne pruža zaštitu od krivičnih dijela motivisanih predrasudama po osnovu rodnog identiteta, po čemu bi se de jure unijela diskriminacija u zakon.
“Ovo bi dodatno produbilo potencijalno kršenje vladavine prava kao načela u vezi s predloženim regresivnim izmjenama zakonodavstva, koje su opet u suprotnosti s obavezama BiH i RS-a, prije svega, prema nacionalnom zakonodavstvu, ali i međunarodnim instrumentima za zaštitu ljudskih prava“, pojašnjava.
Ranije je Kuća ljudskih prava Banja Luka s banjalučkim Helsinškim parlamentom građana i drugim organizacijama i pojedincima uputila komentare i prijedloge za povlačenje izmjena, uz objašnjenje da se njima umanjuje pravna zaštita manjinskih, marginalizovanih i ranjivih grupa, ali nisu naišli na podršku i razumijevanje.
Oni su za Detektor objasnili da se brisanjem ovog termina unazađuje zakonodavstvo RS-a i udaljava od evropskog puta jer je EU donijela direktivu koja je stupila na snagu, gdje je prepoznat rod kao posebno zaštićena karakteristika.
Poslanik Saveza nezavisnih socijaldemokrata (SNSD) Srđan Mazalica podržao je izmjenu zakona pravdajući to mogućih zloupotrebama roda kroz ideološke pokrete, kako u RS-u tako i u svijetu.
„Rodna ideologija i pojam roda koji smo olako prihvatili u Krivičnom zakonu, nastajao je u svijetu tako što je dio globalističke ideologije imala za cilj zatiranje rodnog identiteta“, kazao je on.
Mazalica je potrebu za izmjenom poredio i sa politikom novoizabranog predsjednika Amerike, navodeći da ukidanje rodova, odnosno uspostavljanjem samo muškog i ženskog spola treba biti identifikovano i kroz zakone RS-a.
„Usaglašavao s Ustavom RS-a, pratimo svjetske trendove, ne onemogućavam pravnu zaštitu, ali onemogućavamo zloupotrebe“ kazao je on.
Nezavisni ekspert za zaštitu od nasilja i diskriminacije na osnovu seksualne orijentacije i rodnog identiteta Graeme Reid i specijalna izvjestiteljica o položaju branilaca ljudskih prava Mary Lawlor su u ekspertskom mišljenju upućenom Vladi RS-a kritikovali izmjene zakona i pozvali na povlačenje iz procedure.
“Mišljenje potpisnika posebnih procedura nakon razmatranja Nacrta zakona jeste da je on u suprotnosti s nacionalnim i međunarodnim zakonskim obavezama Bosne i Hercegovine – u pogledu njenog konstitutivnog entiteta Republike Srpske – u smislu nediskriminacije pri zaštiti ljudskih prava na osnovu bilo kog statusa“, navode u mišljenju.
Diskriminacijom se, prema državnom zakonu, smatra svako različito postupanje prema bilo kojem licu ili grupi, na osnovu, između ostalog, i njihovog rodnog identiteta, seksualne orijentacije i spolnih karakteristika, koje ima za posljedicu da bilo kojem licu onemogući ostvarivanje prava i sloboda u svim oblastima života.
Oni su podsjetili na zakonsku obavezu Vlade da osigura izradu, usvajanje i primjenu svih zakona bez diskriminacije na bilo kojoj osnovi, uključujući rodni identitet.
“Brisanje termina ‘rodni identitet’ iz Krivičnog zakonika poslalo bi opasnu poruku da država povlači zaštitu od krivičnih djela počinjenih po ovom osnovu. Time bi se impliciralo da se vlasti više ne bave nasiljem i mržnjom usmjerenim protiv cijele jedne kategorije lica koje država ima obavezu štititi, kao i protiv onih koji brane njihova ljudska prava“, navode eksperti.
Prema podacima Rozog izvještaja Sarajevskog otvorenog centra (SOC), tokom 2023. godine evidentirano je 20 incidenata i krivičnih djela zasnovanih na predrasudama prema osobama manjinskog rodnog identiteta, od čega njih 14 na osnovu seksualne orijentacije, dva na osnovu rodnog identiteta i četiri incidenta po oba ova osnova.
