Prvi bi bilo propitivanje autentičnosti i ozbiljnosti ove informacije. Uobičajeno je da se ovakvi osjetljivi obavještajni podaci o sigurnosnim prijetnjama povjerljivo dijele među partnerskim obavještajnim agencijama. Ukoliko se otkrivaju u medijima, što se rijetko dešava, onda se to ne radi u novinama s beznačajnim tiražom i specifičnim ugledom kakav ima Il Tempo. Da mnogo toga ne štima u objavljenom tekstu, govori i činjenica da se u njemu koriste termini za opis terorističkih struktura i njihovog načina rada, a koji se u stručnoj i obavještajnim zajednicama, u zadnje dvije decenije, apsolutno ne koriste.
Drugi kritički ugao bi bio da se ovaj tekst usporedi sa sadržajem izvještaja koji su objavljivani na vrhuncu rata u Siriji. Slične tvrdnje o hiljadama takozvanih “džihadista” na Balkanu, a koje su objavljivane tokom prošle decenije, u velikoj mjeri su s vremenom opovrgnute. Prije svega jer su sigurnosne agencije u BiH i drugim državama Zapadnog Balkana efektivno suzbijale fenomen stranih boraca, često efikasnije nego druge evropske zemlje. Što je, na kraju, prepoznato i od međunarodnih partnera, uključujući i javno dostupne izvještaje američkog State Departmenta.
Cilj tadašnjih tekstova bio je da se region, a posebno BiH, Kosovo i Sandžak, prikažu kao evropski sigurnosni problem. S obzirom na vrijeme objavljivanja ovih navoda – usred nove bliskoistočne krize – ne treba isključiti da ovaj tekst ima isti ili sličan oportunistički cilj, i da se radi o “prepakovanom” tekstu iz prošle decenije.
Treći kritički ugao bi bio da se ovaj izvještaj stavi u kontekst trenutne političke situacije u Italiji, a čiju vladu predvodi desničarka Giorgia Meloni, ali i u kontekst tradicionalno na dešavanja i blizinu Zapadnog Balkana osjetljive italijanske javnosti. Ne može se isključiti da je ovakva informacija svoj put do Il Tempa našla s ciljem osnaživanja uvjerenja onih koji će povjerovati čim pročitaju “ključne riječi” poput “džihadisti”, “terorizam”, “Balkan”…
Ovo bi se moglo posmatrati kao oblik “strateškog curenja informacija”, gdje se objavljuju odabrane informacije na način koji služi nečijim ciljevima. Možda se očekivalo da će vijesti na kraju prenijeti veći mediji, čime bi se povećao njen uticaj na italijansku i evropsku javnost.
Dopiranje do te ciljne publike – otvara put za korištenje iste za osnaživanje već postojeće antimigrantske i islamofobne političke platforme duž evropskog desničarskog spektra. U tom slučaju, ovakve informacije mogu imati i političke posljedice. U rasponu od opravdavanja povećanih mjera sigurnosti do raspirivanja etničkih tenzija i nacionalističkih osjećaja, ali i sekuritizaciji “drugog”, odnosno njihovo pretvaranja u sigurnosnu prijetnju.
U slučaju zapadnobalkanske regije ovakvi izvještaji fokus stavljaju na bošnjački i muslimanski identitet. On se onda koristi za partikularne ciljeve u regionu. Ilustrativan je primjer internet portal javnog emitera bh. entiteta Republike Srpske (RTRS), a koji je, izvještavajući o navodima u Il Tempu, povezao nepovezane događaje kako bi osnažili obmanjujući narativ.
U njihovom izvještaju se tako navodi “nedavni slučaj” ubistva policajca u Zvorniku od strane osobe za koju se kaže da je povratnik sa sirijskog ratišta, iako Nerdin Ibrić niti je bio u Siriji, niti se slučaj desio nedavno, već u aprilu 2015. – prije skoro devet godina. Dodatno, ovaj izvještaj se u BiH “naslonio” na, u posljednjih nekoliko sedmica vidljiv, pokušaj da se Bošnjaci povežu s grupama poput Hamasa ili ISIS-a, a sve s ciljem da se opravdaju historijski i tekući sukobi, uključujući ratne zločine i genocid nad Bošnjacima.
Četvrti kritički ugao bi bio da se ovaj izvještaj stavi u kontekst sve snažnijih razgovora o politici proširenja EU, reformi EU, ali i izbora za Evropski parlament koji se održavaju narednog ljeta širom EU. Podaci o navodnoj prisutnosti “džihadističkih ćelija” na Zapadnom Balkanu moglo bi pomoći krajnjoj desnici u EU u zaustavljanju nekih od predloženih reformi EU i njenog proširenja, ali i da omogući njihovo jačanje u najvišem zakonodavnom tijelu EU. Ovakvi izvještaju bi mogli poslužiti kao katalizator za ove stranke da pojačaju svoje antiimigracione i nacionalne sigurnosne agende.
To bi dodatno legitimiralo i ojačalo sadržaj njihovih dosadašnjih poruka protiv politike otvorenih granica EU, strategije proširenja, i njihovo predstavljanje kao direktne prijetnje za sigurnost EU. To bi onda moglo zakomplikovati proces integracije u EU za zemlje Zapadnog Balkana. Države članice EU mogle bi postati opreznije u otvaranju i/ili napredovanju pregovora o pristupanju, zahtijevajući strožije poštivanje sigurnosnih mjera, čime bi se regija suočila s jačanjem “tvrđave” EU koja bi se potencijalno zatvarala prema regiji.
Izuzetno je važno da se kritički osvrnemo na ovakve i slične izvještaje, a kojih će, ususret izborima za Evropski parlament, zasigurno biti sve više. Zadnje što treba Zapadnom Balkanu, a prije svih BiH, Kosovu i Sandžaku, ali i liberalnim i progresivnim snagama u EU, jeste da, zahvaljujući ovakvim recikliranim izvještajima, dođe do dvostruko negativnog utjecaja na integracijski proces regiona i EU – podsticanjem krajnje desničarske agende na izborima za Evropski parlament, i otežavanjem izgleda za integraciju regiona u EU.
Iz svega navedenog, čini se kako je izvještaj u Il Tempu zapravo više slučaj “postavljanja” ili “puštanja” priče bez realnog utemeljenja koja nalazi na odjek jer se objavljuje u okolnostima koje ovu priču čine brizantnom.
* Sead Turčalo je dekan Fakulteta političkih nauka u Sarajevu gdje je također vanredni profesor na Odsjeku za sigurnosne i mirovne studije.
