Inicijativa mladih za ljudska prava Srbije (YIHR) objavila je godišnji izvještaj o poricanju ratnih zločina pod nazivom “Stanje poricanja – Srbija 2024: Laganje o zločinima pod zastavom“. Ovo je treći izvještaj koji, kroz nekoliko segmenata, prati institucionalno negiranje ratnih zločina iz devedesetih godina prošlog vijeka od strane zvaničnika Republike Srbije.
Jedan od autora izvještaja i istraživač pri YIRH-u Branimir Đurović je za Detektor kazao kako se značaj izvještaja nalazi u suočavanju sa prošlošću i prihvatanju odgovornosti za zločine.
“To je neophodno za jedno demokratsko društvo i mi mapiramo sve prisutne prakse poricanja ratnih zločina i veličanja zločinaca u Srbiji. To je naš doprinos i neki vid opomene vlasti i društvu kako su te prakse jako žive te da dolaze od državnog vrha, preko gradonačelnika i direktora preduzeća do medija koji sve to plasiraju”, kaže Đurđević.
Kako se zaključuje u izvještaju, najčešće negirani zločin u Srbiji, po pravilu, jeste genocid u Srebrenici, a tako je bilo i u 2024. godini. Zbog usvajanja Rezolucije o Srebrenici u Generalnoj skupštini UN-a kojom se 11. juli proglašava za Međunarodni dan promišljanja i sjećanja na genocid u Srebrenici i kojom se osuđuje svako poricanje genocida i veličanje njegovih počinilaca, tema genocida u Srebrenici bila je prisutnija nego inače u javnom prostoru i izjavama državnih zvaničnika, izvještava YIHR.
“Proleće i početak leta, ali u dobroj mjeri i ostatak godine, obeležila je intenzivna kampanja vlasti u Srbiji protiv usvajanja Rezolucije o Srebrenici. (…) Kampanja je, osim diplomatskih napora da se druge države ubijede da glasaju protiv usvajanja Rezolucije, uključivala i izrazito negativnu retoriku o samoj Rezoluciji i njenim sponzorima u javnom diskursu, uz izvrtanje činjenica“, stoji u izvještaju u kojem se dalje navodi da je glavni nosilac narativa oko Rezolucije bio Aleksandar Vučić, predsjednik Republike Srbije.
Rezolucija o Srebrenici kao okosnica kampanje za izbore
Đurđević kaže da je Srebrenica za njega najznačajniji primjer negiranja, zbog samog negiranja genocida, ali i zbog cijele kampanje u kojoj su učestvovali predstavnici vlasti, ali i opozicije i Crkve.
YIHR precizira da dominantan narativ o Rezoluciji koji su plasirali najviši nosioci vlasti jeste da se njom Srbi proglašavaju “genocidnim narodom”, te da će posljedice usvajanja Rezolucije biti ukidanje Republike Srpske, zahtjev da Srbija plati ratnu odštetu, kao i “dodatni pritisci” na Srbiju po pitanju Kosova i spoljnopolitičke orijentacije.
“Sastavni deo narativa bilo je i negiranje da se u Srebrenici dogodio genocid, kao i da kampanja protiv usvajanja Rezolucije predstavlja borbu male slobodarske zemlje protiv moćnih država. Čest motiv kampanje bilo je i osvrtanje na stradanje Srba u Drugom svetskom ratu i poređenje sa zločinom počinjenim u Srebrenici“, navodi se u izvještaju.
“Oni su nakon glasanja na Generalnoj skupštini proglasili pobedu, što je jedna bizarna situacija, a Rezolucija je usvojena”, prokomentarisao je Đurđević.
Od trenutka kada se pojavila vijest o nacrtu rezolucije o Srebrenici, ona postaje najznačajnija tema u Srbiji i okosnica kampanje za lokalne izbore koji su održani 2. juna 2024.
“Srpska napredna stranka, Srpska radikalna stranka, koalicija NADA, Zavetnici, Pokret socijalista i Socijalistička partija Srbije spremno su dočekali najavu o usvajanju Rezolucije – novom lavinom negiranja genocida i drugih ratnih zločina, kao i slavljenjem ratnih zločinaca“, stoji u izvještaju.
YIHR navodi da je poricanje zločina “uzelo maha“, posebno kada je riječ o genocidu u Srebrenici, te da o tome govori i nivo prešutkivanja pisma Radoslava Krstića koje je MRMKS objavio u novembru 2024. godine. U pismu u kome je zahtijevao prijevremeno puštanje na slobodu, Krstić je prihvatio ličnu odgovornost i kao jedan od osuđenih za pomaganje u genocidu naveo da bi “glasao za Rezoluciju o Srebrenici“.
Ratni zločinci u medijima
Medijska zloupotreba ratnih zločinaca je neminovna s obzirom na visok nivo medijske i društvene polarizacije u Srbiji, tvrdi YIHR. Učestalim davanjem prostora u medijima osuđenim zločincima dolazi do redovne manipulacije i do relativizacije i negiranja počinjenih zločina.
“Dok su malobrojni mediji zadržali kritički pristup ka temama kao što su ratni zločini, tabloidni listovi kao što su Informer, Kurir, Večernje Novosti, Politika, Srpski telegraf i Alo tendenciozno pozivaju njihove počinioce u svojstvu sagovornika na širok spektar tema. Oni im daju prostor za nesmetano komentarisnje društveno-političke situacije u Srbiji i šire, mahom bez pomena činjenice da su ti pojedinci osuđeni za ratne zločine od strane međunarodnih sudova kao i pitanja o odgovornosti za zločine“, navodi se u izvještaju.
Vinko Pandurević je jedan od primjera. U novembru i decembru Pandurević je bio gost na televiziji “Kurir” s narodnim poslanikom Aleksandrom Pavićem, kao i na televiziji “Happy” s narodnim poslanikom Draganom Stanojevićem. Pandurević je tokom rata u BiH bio komandant Zvorničke brigade VRS-a. MKSJ ga je osudio na 13 godina zatvora za pomaganje ubistava, istrebljenja i progona muslimana iz Srebrenice.
Vojislav Šešelj, koji je osuđen na 10 godina zatvora zbog ratnih zločina u Vojvodini te bio optužen za zločine u BiH, također je čest gost televizija bliskih režimu Aleksandra Vučića i Srpske napredne stranke.
Iako se on ne pojavljuje na državnim svečanostima, zapažena su njegova medijska gostovanja s predstavnicima vlasti i nosiocima javnih funkcija, s kojima zajedno komentariše dnevnopolitička dešavanja, zaključuje se u izvještaju YIHR-a.
Suđenje kao negiranje
YIHR navodi da suđenje Milenku Živanoviću predstavlja institucionalnu praksu poricanja od strane sudskih vlasti u Srbiji, jer mu Odjeljenje za ratne zločine Višeg suda u Beogradu ne sudi za krivično djelo zločin protiv čovječnosti, za šta je pred Sudom Bosne i Hercegovine optužen u vezi sa istim događajima iz jula 1995. godine, nego za prisilno preseljenje bošnjačkog civilnog stanovništva, kao i da je učestvovao u njihovom prisilnom preseljenju iz Srebrenice. Ovo djelo okvalifikovalo je kao ratni zločin protiv civilnog stanovništva, navodi YIHR.
Živanović je bivši komandant Drinskog korpusa Vojske Republike Srpske (VRS), koji je predvodio ofanzivu VRS-a za zauzimanje Srebrenice u julu 1995. godine, što je rezultiralo ubistvom više od 7.000 bošnjačkih muškaraca i dječaka.
Također, ni u slučaju “Tuzlanska kapija”, ni tokom 2024. godine nije došlo do izvršenja presude Suda BiH iz 2014. godine, kojom je general Novak Đukić osuđen na 20 godina zatvora. Od 2018. godine, kada je vještačenjem utvrđeno da Đukić nije procesno sposoban, vještačenje se obavlja svakih 12 mjeseci i svaki put nalaz vještaka je isti.
“Odugovlačenje ovog postupka, kao i propuštanje Apelacionog suda u Beogradu da donese odluku u postupku za priznanje presude Suda BiH u slučaju Đukić, godinama je predmet kritike Evropske komisije u izveštaju o napretku Srbije u evropskim integracijama“, zaključak je YIHR-a.
