Knjigu naziva “Manifesto revolucionarnog nacionalizma” napisao je François Duprat, jedan od osnivača francuske krajnje desničarske političke partije Nacionalna fronta, koja je kasnije preimenovana u Nacionalno okupljanje pod vodstvom njene trenutne liderke i kandidatkinje na predsjedničkim izborima Marine Le Pen.

Ozloglašni poricatelj holokausta Duprat ubijen je u eksploziji bombe podmetnute u automobil 1978. godine. Preko četiri decenije kasnije, tokom 2020. godine, srpski prevod Dupratovog “Manifesta” postao je prva knjiga koju je objavio srpski ogranak mreže Zentropa, transnacionalnog foruma ekstremnih desničarskih pokreta.

Magazin “ZentroMag”, koji Zentropa izdaje i u Njemačkoj, Francuskoj i Grčkoj, može se kupiti i u “Klubu 451” za 300 dinara, što je otprilike 2,50 eura. Prema objavama na Instagram računu tog kluba, na policama se nalazi i biografija neonacističkog muzičara Iana Stuarta Donaldsona, lidera skinhed pokreta u Velikoj Britaniji koji je poginuo u automobilskoj nesreći 1993. godine.

Registrovan u avgustu prošle godine u Registru poslovnih subjekata Srbije kao “udruženje građana”, “Klub 451”, u koji pristup imaju samo članovi, najnovija je manifestacija nečega što kritičari nazivaju težnjom krajnje desnice da propagira mržnju pod krinkom legitimiteta “civilnog društva”.

“Oni to nameću ljudima”, kaže Marija Srdić iz Antifašističke koalicije Vojvodine (VAK).

Predstavnici “Kluba 451” odbili su govoriti za ovu priču.

Istorijski revizionizam i potraga za “narativom”

Ekstremistička obilježja od ulice do institucije. Foto: VOICE/Svetlana Paramentic.

“Klub 451”, koji je osnovao bivši član Nacionalnog srpskog fronta Marko Gajinović, podsjeća na La Citadelle klub u francuskom gradu Lilleu, gdje se susreću članovi krajnje desničarskog Identitetskog pokreta te, kako se navodi u dokumentarcu Al Jazeere, raspravljaju i planiraju aktivnosti, promoviraju filmove i uspostavljaju veze sa drugim ekstremistima.

U novembru 2021. godine “Klub 451” je putem Instagrama poslao poruku podrške esktremnoj desničarskoj grupi “Alvarium” sa sjedištem u zapadnom gradu Angersu, nakon što je francuski predsjednik Emmanuel Macron potpisao dekret kojim se zabranjuje njeno djelovanje, dok je narednog mjeseca klub takođe ugostio predstavnike francuskog Zentropa na panel diskusiji.

Pa ipak, klub je stvarno dospio na naslovnice u februaru ove godine, kada su ljevičarske grupe upozorile na najavljeni koncert Ewigera Sturma, švicarskog muzičara koji izvodi aranžmane pjesama ultradesničarskih bendova, od kojih je jedna posvećena Donaldsonu.

Koncert koji je trebao biti održan 12. marta, na 19. godišnjicu ubistva reformističkog premijera Srbije Zorana Đinđića, otkazan je. Ali, održano je mnogo drugih promotivnih događaja krajnje desnice.

Jedna od njih bila je Montag sajam knjige održan krajem godine u “Klubu 451” u sklopu kojeg su Zentropa, knjižara “Ishodište” i ekstremna desničarska grupa “Srbska akcija” predstavili svoja izdanja, među kojima i knjigu “Za moje legionare” autora rumunskog lidera krajnje desnice Corneliua Codreanua, osnivača militantnog fašističkog pokreta “Željezna garda” 1930. godine.

Kao predstavnik “Ishodišta” prisustvovao je Ivan Petrović, autor i urednik desničarskog magazina “Identitet”, za koji između ostalih pišu Gajinović i Marko Dimitrijević, koji su učestvovali na protestu početkom 2018. godine, pozivajući na rehabilitaciju Milana Nedića, vođe marionetske srpske države koju su podržavali nacisti tokom Drugog svjetskog rata.

Pored Codreanua, “Ishodište” preporučuje mnoštvo “zabranjenih” knjiga uključujući i sabrana djela srpskog fašističkog političara Dimitrija Ljotića, osnivača fašističkog pokreta “Zbor” tokom 1935. godine.

“Srbska akcija” pak promovira radove Ljotićevog sljedbenika Milosava Vasiljevića, koji je sudjelovao u Nedićevoj vladi, te Nikolaja Velimirovića, cijenjenog srpskog episkopa koga su nacisti nakratko zatvorili u koncentracioni logor “Dachau”, ali koji je imao visoko mišljenje o Ljotiću i bio optužen za antisemitizam u svojim spisima i propovijedima. U svojoj online knjižari “Srbska akcija” hvali Velimirovića za “otkrivanje jevrejske zlobe i duha judeizirane i bezbožne moderne Evrope”.

Izdavačka kuća “Catena mundi”, koju je osnovao Branimir Nešić, vodeći član desničarskog pokreta “Dveri”, reizdala je “Knjigu o Draži” iz 1956. godine u kojoj se romantizira život srpskog nacionalističkog komandanta iz Drugog svjetskog rata Dragoljuba Draže Mihailovića, koji je pogubljen 1946. godine od strane jugoslovenskih komunističkih vlasti zbog saradnje sa nacistima. Knjiga je dostupna u svim većim knjižarama u Srbiji.

Srdićeva iz VAK-a kazala je za BIRN: “Revizija istorije je uobičajena u ovoj grani nauke. Kada se utvrde nove činjenice, tada se preispituju postojeća djela i stavovi. Ali ovi slučajevi ne revidiraju istoriju, oni je drukčije tumače. Nevjerovatno je šta se ovdje opravdava i na koji se način tumači.”

Takvi narativi služe za radikalizaciju dijelova društva, upozorava ona. “Sve mora prvo započeti riječima, u narativu.”

Sa novcem i vezama “možete objaviti bilo šta”

“Catena mundi” nije u istoj ligi kao, na primjer, “Ishodište”.

Od 2017. do 2020. ta izdavačka kuća imala je prihode od skoro 70 miliona dinara ili oko 600.000 eura.

Jedan od njenih najvećih klijenata je Ministarstvo kulture Srbije, koje je, prema finansijskim izvještajima iz Registra poslovnih subjekata Srbije, potrošilo nešto manje od 10 miliona dinara [85.000 eura] na naslove tog izdavača, uključujući i “Knjigu o Draži”.

Među knjigama koje je ta kuća objavila nalaze se djela srpskih akademika Koste Čavoškog i Bojana Dimitrijevića, koji su svjedočili u ime Nedićeve porodice u pravnom pokušaju da se on proglasi žrtvom političkog progona od strane jugoslovenskih komunista.

Tokom 2019. godine Apelacioni sud u Beogradu je potvrdio raniju presudu kojom se odbacuje zahtjev za Nedićevom rehabilitacijom, za razliku od slučaja Mihailovića, koji je 2015. godine rehabilitiran u predmetu u kome su Čavoški i Dimitrijević takođe dali svoju podršku.

“Catena mundi” je odbila dati svoj komentar za ovu priču.

Dimitrijević je zamjenik direktora Instituta za savremenu istoriju u Beogradu. Tokom 2016. on je dobio finansijska sredstva za tri knjige od hrvatskog Ministarstva kulture dok je na mjestu ministra bio Zlatko Hasanbegović, istaknuti desničar iz Hrvatske, koji je optužen da opravdavao zločine fašističkog ustaškog režima u Hrvatskoj tokom Drugog svjetskog rata, kako je svojevremeno izvijestila regionalna televizijska kuća N1.

Knjige je naknadno izdao zagrebački izdavač “Despot Infinitus”, u čijim se izdanjima nalaze i djela ustaškog vođe iz Drugog svjetskog rata Ante Pavelića.

Tokom 2018. godine Dimitrijević je objavio biografiju ratnog komandanta bosanskih Srba Ratka Mladića, koji je na odsluženju doživotne kazne za genocid i druge ratne zločine počinjene tokom rata od 1992. do 1995, pod nazivom “Komandant”. Dimitrijević je u to vrijeme izjavio da nije naišao na dokaze da je Mladić naredio srebrenički masakr 1995. godine u kome su snage pod njegovom komandom ubile oko 8.000 muslimanskih muškaraca i dječaka, te da je Srbija pogriješila što je izručila Mladića za suđenje u Haagu 2011. godine.

Istoričar Milivoj Bešlin, viši naučni saradnik pri nezavisnom Institutu za filozofiju i društvenu teoriju u Beogradu, kazao je da je izdavaštvo u Srbiji izgubilo svoj put, odričući se prihvaćenih standarda za izdavanje akademskih djela, uključujući i proces uređivanja i pregleda.

“Teško je reći koje su izdavačke kuće ugledne”, navodi on. “Ako donesete novac i imate dobre veze, možete izdati bilo šta.”