This post is also available in: English
Meda, uslikan ispod stola, na leđima je imao zalepljenu minu povezanu sa upaljačem. Svedočenja očevidaca, analiza fotografija i serijski brojevi pokazuju da naoružanje iz Srbije i dalje završava u Libiji, uprkos embargu Ujedinjenih nacija na izvoz oružja.
Mina nosi oznaku 120 mm HE M62P10 sa serijskim brojem KV 01/2019, koju je proizveo Krušik iz Valjeva. Do objavljivanja ovog teksta, Krušik nije odgovorio na pitanja BIRN-a o prodaji lota 01/2019, niti o krajnjoj destinaciji oružja.
Među najvećim kupcima srpskog oružja su Saudijska Arabija i Ujedinjeni Arapski Emirati, koji inače podržavaju Haftara. Prošlogodišnji izveštaj UN-a navodi da su Emirati jedna od zemalja koje najčešće krše gotovo desetogodišnji embargo na izvoz oružja u Libiju.
Srbija, kao zemlja koja ja ratifikovala UN-ov Sporazum o naoružanju, ima obavezu da ne prodaje oružje drugoj zemlji ako postoji mogućnost da se oružje preusmeri ka grupama koje u dokumentaciji nisu navedene kao krajnji korisnici.
Izvor: Twitter
Pojedine države već godinama krše ovo pravilo naoružavanjem različitih frakcija koje ratuju u Siriji, Libiji i Jemenu. U ovo je umešana i Srbija, prodajom oružja zemljama koje ga dostavljaju ovim grupama.
Srbijansko Ministarstvo trgovine, zaduženo za izvoz oružja, nije odgovorilo na zahtev BIRN-a za komentar.
GIM kupac Krušikovih mina
Kopija ugovora koju je dobio BIRN pokazuje da je 26. juna 2018. Krušik ugovorio prodaju 50,000 minobacačkih granata – uključujući 120 mm HE M62P10 – sa privatnom srpskom firmom GIM, posrednikom u trgovini oružjem. BIRN je već pisao da je GIM povezan sa Brankom Stefanovićem, ocem srpskog ministra policije Nebojše Stefanovića. Isporuka je trebalo da počne tri meseca nakon zaključenja ugovora. Prema dokumentima koje poseduje BIRN, ove mine izvezene su Ministarstvu spoljnih poslova Saudijske Arabije. BIRN nije mogao da potvrdi da je mina pronađena na leđima dečije igračke u Tripoliju u Libiju došla kao deo isporuke koju je od Krušika kupio GIM.
Civili nisu bili slučajne mete
BIRN BiH je ranije pisao o slučaju izvoza oružja iz BiH za koji je postojala opasnost da će završiti u ratnoj zoni. Tokom 2018. godine Velika Britanija nije podijelila s bosanskohercegovačkim vlastima svoje sumnje o pošiljci metaka za Saudijsku Arabiju, koja ima običaj preusmjeravanja oružja u Siriju i Jemen.
Velika Britanija je sumnjala da će gotovo 30 miliona metaka proizvedenih u BiH i prodanih Saudijskoj Arabiji završiti u pogrešnim rukama, ali je propustila priliku da upozori BiH prije nego što je pošiljka isporučena.
U odbijenici se navodi “neprihvatljivi rizik” da će meci biti preusmjereni te dodaje da saudijska Vlada, navedena kao “krajnji korisnik”, ustvari nije “namijenjeni korisnik”, prema informacijama koje je BIRN dobio putem zahtjeva za pristup informacijama od Odjela za međunarodnu trgovinu Velike Britanije.
BIRN je opširno izvještavao o milijardu dolara vrijednoj trgovini oružjem koja se razvila između balkanskih zemalja i Saudijske Arabije, koja sistematski preusmjerava oružje savezničkim milicijama u Siriji i Jemenu.
Krajem maja, UN su izrazile zabrinutost zbog izveštaja da su stanovnici predgrađa Ain Zare i Salahudin u Tripoliju ubijeni ili ranjeni improvizovanim bombama postavljenim unutar ili u blizini njihovih domova. UN su taj čin nazvale ,,pogoršanjem sukoba“ koji je pokazao da su civili bili ciljane mete. Međunarodno humanitarno pravo zabranjuje upotrebu podmetnutih bombi, poput igračke iz Tripolija, koje su postavljene tako da mogu zavarati civile.
Amnesty International je upozorio da su između 13. aprila i 1. juna suprotstavljene strane u Libiji navodno počinile ratne zločine i druge oblike kršenja ljudskih prava, uključujući pljačkanje, neselektivne napade i podmetanje protiv-pešadijskih mina u zgrade u kojima žive civili.
BIRN je pregledao video-snimke iz južnog Tripolija na kojima se vide civili sa fatalnim povredama zadobijenim od improvizovanih bombi, ali nije mogao da potvrdi koje su mine korišćene u tim slučajevima.
Međutim, kada je reč o mini sa plišanog mede, tri nezavisna izvora, uključujući i vojne eksperte, rekla su BIRN-u da način na koji je uređaj postavljen – koristeći ruski upaljač MUV-4, plastični eksploziv i minobacačku granatu – sugeriše da bi iza njega mogla da stoji grupa ruskih plaćenika poznata kao Vagner.
Prema pisanju Rojtersa, koji se poziva na poverljiv izveštaj UN-a, u Libiji se nalazi oko 1200 Vagnerovih plaćenika.
Rusija negira da na bilo koji način kontroliše ovu grupu, iako je u najvećoj meri čine Rusi, ali i državljani Belorusije, Ukrajine, Srbije i Moldavije.
BIRN je ranije pisao o građanima Srbije koji, kao deo Grupe Vagner, ratuju u Siriji i Ukrajini. Sud u Beogradu prethodno je osudio jednog pripadnika Vagnera za terorizam u Ukrajini, a procenjuje se da Srba u ovoj grupi ima preko stotinu.
Unosni poslovi Srbije i Libije
Izvor: Twitter
Srbijansko oružje u Libiji nije ništa novo – Mohamed Gadafi je još u vreme socijalizma bio jedan od najvećih kupaca jugoslovenskog oružja.
Gadafi je ubijen 2011. a nekoliko godina kasnije, Libija je podeljena između područja koje kontroliše međunarodno priznata vlada u Tripoliju na severozapadu, i teritorije na istoku koju drže Haftarove snage, sa bazom u Bengaziju.
Trgovina oružjem između Srbije i Libije je, pak, preživela Gadafijev pad.
U svedočenju pred Komitetom UN-a za sankcije Libiji, Srbija je rekla da je usled eskalacije borbi prekinula isporuke oružja u ovu zemlju u junu 2014. godine, i vratila UN-u dozvolu potrebnu za izvoz.
Ove isporuke je ugovorio veliki trgovac oružjem Slobodan Tešić, koji je 2013. potpisao 150 miliona dolara vredne ugovore sa Libijom, koji su uključivali naoružanje iz Srbije i municiju iz Beolorusije, pokazuje dokument koji BIRN poseduje. Nejasno je koliko je od toga zapravo isporučeno. Tešić je zvanično prestao da izvozi u Libiju 2014. Nakon toga, američka vlada ga je stavila na svoju crnu listu zbog sumnjivih poslova sa oružjem.
Poslednji put je Libija bila u fokusu u srpskim medijima 2016. godine kada je dvoje službenika iz srpske ambasade u Tripoliju poginulo tokom američkog bombardovanja kampa Islamske države. Slađana Stanković i Jovica Stepić su prethodno kidnapovani, a razlog te otmice nikada nije propisno istražen. Prema rečima predsednika Srbije Aleksandra Vučića, koji je u to vreme bio premijer, otmica srpskih državljana je povezana sa trgovinom oružjem. Godinu dana kasnije, u maju 2017, srpski ambasador u Libiji Oliver Potežica je poginuo u automobilskoj nesreći u Libiji – navodno u pokušaju da izbegne otmicu.
* Ovaj članak je izmenjen 12. juna 2020, kako bi se pojasnilo da je Srbija ratifikovala UN-ov Sporazum o trgovini naoružanjem.
