Analiza Transparency Internationala: Disciplinske mjere za sudije i tužioce ostale blage

Transparentnost disciplinskih postupaka protiv nosilaca pravosudnih funkcija u Bosni i Hercegovini je “više nego upitna”, zaključak je “Analize disciplinske odgovornosti nosilaca pravosudnih funkcija u Bosni i Hercegovini”, koju je za TI uradio analitičar Peđa Đurasović i koja će biti predstavljena u petak, 28. februara.

“VSTV bi trebao biti korektivni faktor u BiH, a mi zaista ne vidimo da on to jeste. Korekcije unutar sistema rada ove institucije su itekako neophodne”, kaže Đurasović u razgovoru za Balkansku istraživačku mrežu Bosne i Hercegovine (BIRN BiH).

Transparency International nedavno je u svom zahtjevu za pristup informacijama tražio od VSTV-a da mu dostavi kopije nepravosnažnih i pravosnažnih odluka disciplinskih komisija koje se odnose na sve nosioce pravosudnih funkcija koji su u Izvještaju o radu Ureda disciplinskog tužioca (UDT) za 2018. godinu označeni kao recidivisti, odnosno ranije kažnjavani.

U odgovoru na ovaj zahtjev VSTV je odlučio da odbije pristup informacijama koje podrazumijevaju dostavu kopija nepravosnažnih disciplinskih odluka, dok je istovremeno dozvolio pristup konačnim disciplinskim odlukama, ali u anonimiziranoj formi.

S problemom netransparentnosti disciplinskih odluka odavno se susreću i mediji u BiH.

“Navodno smo odbijeni sve u skladu sa odredbama Zakona o zaštiti ličnih podataka”, kaže Đurasović i dodaje kako “ne razumije kakve su to javne opomene, kada se izreknu protiv određenog nosioca pravosudne funkcije, ako se objavljuju u anonimiziranoj formi”.

“Svjedoci smo vrlo ozbiljnih disciplinskih prekršaja za koje su izrečene minorne kazne, a na kraju se postavlja pitanje koga pred javnosti opominju ako su anonimizirane odluke”, kazao je Đurasović.

Analizirajući Izvještaj o radu Ureda disciplinskog tužioca za 2018. godinu, TI je došao do zaključka da još uvijek postoji blaga kaznena politika.

Mirza Hadžiomerović iz Ureda disciplinskog tužioca kaže za BIRN BiH kako ova analiza daje “drugačiji pogled na politiku izricanja disciplinskih mjera”.

“Često se u izvještajima Evropske komisije navodilo da izrečene mjere nisu dovoljno odvraćajuće, odnosno da su previše blage. Analiza pruža dodatnu perspektivu politike sankcionisanja, koja prevazilazi uski i hermetički pogled iz unutrašnjosti pravosudnog sistema”, kaže Hadžiomerović.

Blage mjere koje ne daju rezultate
Tokom 2018. godine okončano je 27 postupaka u kojima je utvrđena disciplinska odgovornost nosilaca pravosudnih funkcija, ukupno je izrečeno 29 disciplinskih mjera – sedam pisanih opomena koje se javno ne objavljuju, deset javnih opomena (objavljuju se ali u anonimiziranoj formi), devet smanjenja plate za iznos do 50 posto – na period do jedne godine, dva razrješenja od dužnosti i jedna posebna mjera upućivanja sudije ili tužioca da učestvuje u programima rehabilitacije, savjetovanju ili stručnom usavršavanju.

Analizirajući vrstu i strukturu disciplinskih mjera, 18 čine pisane opomene, “javne opomene koje se objavljuju u anonimiziranoj formi i posebna mjera upućivanja sudije ili tužioca da učestvuje u programima rehabilitacije, savjetovanju ili stručnom usavršavanju, koje same po sebi kao disciplinske mjere imaju nedostatke posebno u smislu represivnog elementa sankcije, onda se sa sigurnošću može tvrditi da od ukupno 29 disciplinskih mjera izrečenih u 2018. godini, samo 11 disciplinskih mjera zadovoljava preventivno-represivni karakter bića disciplinske sankcije, ne prejudicirajući težinu i dužinu trajanja izrečene disciplinske mjere ‘smanjenje plate za iznos do 50 posto, na period do jedne godine’, a čija individualizacija u potpunosti zavisi od diskrecione ocjene VSTV-a ili postupajuće disciplinske komsije”, naveo je Đurasović u svojoj analizi.

Analiza TI-a pokazala je da neke od odluka koje se odnose na recidiviste iz izvještaja Ureda disciplinskog tužioca za 2018. godinu, a u kojima je potvrđena disciplinska odgovornost, imaju očiglednu nesrazmjernost između počinjenog disciplinskog prekršaja i izrečene disciplinske mjere.

Tako je utvrđena disciplinska odgovornost sudije jednog opštinskog suda koji je na vrlo eksplicitan način pokazao pretjeranu težinu protivzakonitog postupanja nosioca pravosudne funkcije.

Navedeni sudija, piše u analizi TI-ja, je nakon što je pravosnažnim rješenjem jednog osnovnog suda u Republici Srpskoj već bio proglašen odgovornim jer je “pojedinim licima rekao da su mudžahedini, da su teroristi, da idu u Sarajevo, pri čemu se jednoj osobi obratio riječima: ‘Šta me ti gledaš, debela kravo, vidi na šta ličiš?!’, da bi nakon toga svukao trenerku i donji veš te im pokazao zadnjicu”.

U svom izvještaju Transparency navodi da iako je ovaj sudija tokom postupka istim ljudima upućivao provokacije poput “Živjela Srpska i predsjednik Dodik!”, nije nađeno dovoljno osnova da se navedenom sudiji izrekne najteža sankcija – razrješenje od dužnosti.

“VSTV je, razmatrajući ovaj navod, zaključio da je ponašanje tuženog vezano za konkretan životni događaj koji se desio, isključujući na taj način utvrđivanje eventualne odgovornosti za protivpravna djela počinjena u različitim veremenskim intervalima”, navodi Đurasović u svojoj analizi.

Sutkinja jednog opštinskog suda u Federaciji kažnjena je smanjenjem plate za 30 posto na period od osam mjeseci nakon što je proglašena odgovornom za grubo kršenje pravila, “očiglednim kršenjem zakona i kašnjenjem u preduzimanju procesnih radnji”, zato što nije dostavila tužbu na odgovor suprotnoj strani, protivno pravilima o parničnoj proceduri. Na taj način je došlo do presude zbog propuštanja. Sutkinja je proglašena disciplinski odgovornom i za neobavještavanje Ustavnog suda o preduzetim mjerama po nalogu tog istog suda.

“Ukoliko se sagleda broj i struktura počinjenih disciplinskih prekršaja, nije moguće ne izvesti zaključak o apsolutnom odsustvu kompetentnosti tužene, te neproporcionalnosti izrečene disciplinske mjere u odnosu na broj i težinu počinjenih disciplinskih prekršaja”, navodi se u analizi TI-a u kojoj se objašnjava da bi se u ovom slučaju mogla primjenjivati krivična djela [Nesavjestan rad u službi i Povreda zakona od sudije], “a čijom bi eventualnom primjenom imenovana mogla biti kažnjena i novčanom kaznom ili kaznom zatvora do pet godina”.

Izrečene kazne moraju odgovarati djelima koja su počinjena, a disciplinske komisije moraju odlučivati po zakonima, a ne zauzimanjem stavova, što je do sada bio slučaj u praksi, smatra Đurasović. On smatra da je neispravno “građenje prakse disciplinskih stavova”.

“To je posao Ustavnog suda, a ne VSTV-a ili UDT-a. Na kraju, postavlja se pitanje zašto sudije i tužioci u BiH ne odgovaraju po Krivičnom zakonu BiH”, kaže Đurasović.

Transparency International je analizirao mjere koje se mogu izreći nosiocu pravosudne funkcije po Zakonu o VSTV-u, koji ostavlja visok stepen diskrecionog ovlaštenja disciplinskoj komisiji kada određuje olakšavajuće i otežavajuće okolnosti. Analiza zaključuje da “propisana skala disciplinskih mjera nije dovoljno prilagođena niti precizno definisana da zadovolji princip represivnog i preventivnog cilja koji samim izricanjem određene disciplinske mjere treba biti postignut”.

“U prilogu tvrdnji prevelikog diskrecionog ovlaštenja koje je VSTV-u i njegovim disciplinskim komisijama povjerio zakonodavac, takođe govori činjenica da je dužina trajanja disciplinskih mjera (…) koje nisu fiksno određene, već je njihova individualizacija u potpunosti povjerena diskrecionom ovlaštenju postupajuće disciplinske komisije, odnosno VSTV-u kao cjelini”, navodi se u analizi.

Vijeće i ured pod istim krovom
Analiza TI-a je kao problem istakla činjenicu da su Ured disciplinskog tužioca (UDT) i VSTV pod istim krovom.

“UDT bi morao biti definitivno odvojen od VSTV-a ukoliko želimo normalno funkcionisanje pravosuđa, a na to je u nedavnom izvještaju o stanju pravosuđa u BiH u Bruxellesu, Evropskoj komisiji, predstavnicima zemalja EU i vlastima Bosne i Hercegovine predstavio i Reinhard Priebe”, navodi Đurasović.

Dugogodišnji advokat Miodrag Stojanović, koji je pred UDT-om zastupao tri visoka funkcionera iz pravosuđa, smatra da je odvajanje UDT-a od VSTV-a pravno, ali i političko pitanje.

“Pitanje je – i da UDT odvojimo od VSTV-a, kome bi ga ‘dodijelili’ a da budu ispoštovani svi pravni aspekti i norme. To je pravno, ali i političko pitanje kojima će se sigurno morati dobro pozabaviti oni koji su uključeni u reformu pravosuđa u BiH”, kaže Stojanović za BIRN BiH.

“Procesi koje vodi UDT su isuviše procesno opterećeni i formalizovani, gdje se nepotrebno i najviše vodi računa ko je koje nacionalnosti i iz kojeg entiteta ili pravosudne institucije dolazi, a u postupcima se najmanje vodi računa o suštini problema”, smatra Stojanović.

Na kraju svog izvještaja Transparency je dao tri preporuke u kojima se navodi da je potrebno što prije disciplinske postupke protiv sudija i tužilaca učiniti javnim, prvostepene i drugostepene odluke bez anonimizacije, kako bi javnost imala uvid u njih; povećati broj disciplinskih mjera tako da svaka mjera proporcionalno odgovara učinjenom disciplinskom prekršaju, kako bi se smanjila diskreciona ovlaštenja VSTV-a kod izricanja mjere; prilikom odlučivanja treba se voditi isključivo zakonskim i podzakonskim propisima, a neophodno je razmotriti model drugačijeg uređenja postupka radi utvrđenja disciplinske odgovornosti kako bi se u toku cijelog postupka smanjio značaj i uloga VSTV-a.

Iz VSTV-a su za BIRN BiH kazali da nisu razmatrali analizu Transparencya i da je ne mogu komentarisati.