„Mlade patriote“: Uloga Srbije u obnovi evropske ekstremne desnice

Piše: Eleonora Vio

Aleksandar Vorkapić, 29-godišnji grafički dizajner iz Srbije, prvi put se susreo s ekstremno desničarskim Identitarijanskim pokretom 2014. godine, dok je studirao u Lyonu.

Vorkapiću je rečeno da neki istomišljenici i aktivisti u Srbiji žele da otvore lokalni ogranak “Generacijskog identiteta” (GI), globalnog ekstremno desničarskog omladinskog pokreta nastalog u Francuskoj, koji je sada pokretačka snaga populističke obnove ekstremne desnice u Evropi.

Vorkapić je dodao i da su se “Francuzi plašili da su Srbi neonacisti ili fašisti”, pa su zatražili od njega da ih provjeri.
Kada je 2015. godine završio studije, Vorkapić se vratio kući. “Sreo sam se s tim ljudima”, kaže on za BIRN.

“To su bili studenti, a ne nacisti ili fašisti. Obične mlade patriote koje su željele da se uključe u evropsku političku scenu.”

U roku od dvije godine, oformljen je srpski ogranak “Generacijskog identiteta”, a njegovo jezgro činili su nezadovoljni mladi članovi partije koju vodi ratni huškač i ultranacionalista Vojislav Šešelj, gojazni 65-godišnjak i osuđeni ratni zločinac.

Neki ekstremni desničari u Srbiji su u Identitarijancima vidjeli priliku za “rebrendiranje”. Oni su željeli da se uspostave kao pokret predvođen “milenijalcima” koji vode računa o svom izgledu i prodaju prepakovani rasizam, “razblaženu teoriju o krvi i tlu”, odnosno koncept “etnopopulizma” ukorijenjen u Novoj evropskoj desnici iz 1960-ih, koja počiva na kulturi i identitetu, a ne na rasi i genetici.

Na kraju krajeva, Srbija zauzima posebno mjesto u priči ekstremne desnice u Evropi. Njen gubitak Kosova, pretežno naseljenog Albancima, u ratu 1998-99. bio je primjer za tezu o “islamskoj kolonizaciji hrišćanske zemlje”. Ova teza ponovo postaje aktuelna 2015., kada dolazi do priliva muslimanskih izbjeglica s Bliskog istoka, ali i iz Afrike i Azije.

Međutim, do sredine 2018. srpski ogranak je ugašen. Razloga za neuspjeh je bilo mnogo i bili su različiti, ali ovaj eksperiment je ipak bacio svjetlo na promjene u politici ekstremne desnice na Balkanu i šire. Srbija je, ispostavilo se, bila vrednija kao oruđe propagande zapadnih ekstremno desničarskih pokreta nego kao stvarna faza širenja Identitarijanskog pokreta.

Studija slučaja
Kada se Vorkapić vratio u Srbiju, Nikola Mirković, koji posjeduje srpsko i francusko državljanstvo, napisao je članak o “islamskom osvajanju Evrope”. Ovaj tekst je objavljen na stranici ekstremno desničarske ekspertske organizacije “Katehon”, čiji je vlasnik ruski milijarder Konstantin Malofejev, povezan s Kremljem.

“Ako bi neko od vas tražio da pogledate u kristalnu kuglu i vidite kako će izgledati budućnost”, napisao je Mirković, “recite mu da pogleda istoriju Kosova i Metohije.”

Oko te istorije se žestoko spore Srbi i Albanci koji polažu pravo na Kosovo. Ona je dovela do toga da se ova teritorija, koju u Srbiji zovu

“Kosovo i Metohija”, otcijepila zahvaljujući NATO intervenciji 1999. godine, i uz podršku Zapada 2008. proglasila nezavisnost.

Za ekstremne desničare poput 45-godišnjeg Mirkovića, to je bilo otimanje zemlje, kulminacija višedecenijske kolonizacije albanskih muslimana na istorijski srpsku zemlju, kao i upozorenje za evropski kontinent.

Zapad kaže da je reagovao kako bi spriječio talas etničkog čišćenja i masovnih ubistava od strane srpskih snaga s ciljem da se uguši gerilska pobuna kosovskih Albanaca protiv višegodišnje srpske opresije.

Međutim, to što ekstremna desnica navodno stoji na klimavim nogama, nije spriječilo da se ona ukorijeni među simpatizerima na čitavom kontinentu i to zahvaljujući teoriji o “velikoj zamjeni stanovništva” koju promovišu pokreti poput “Generacijskog identiteta” i koja upozorava da će bijeli hrišćani postati manjina u Evropi.

“Istorijski, ekstremna desnica smatra da postoji bedem između hrišćanstva i islama i da se on može naći na Balkanu”, rekao je jedan evropski diplomata koji radi u Beogradu, a na razgovor je pristao pod uslovom da ostane anoniman.

“Srbija je veoma dobro mjesto […] da se njeguju anti-EU osjećanja, jer je lako reći: ‘Vidite šta je EU uradila Srbiji! EU je na strani muslimana!’”

Srpski sociolog Jovo Bakić rekao je za BIRN: “Kosovo ima simboličko značenje za Srbe i, zahvaljujući srpskom hrišćanskom identitetu i većinski muslimanskom identitetu Albanaca, ono je takođe savršeno tlo za evropsku ekstremnu desnicu.”

Mirković nije član “Generacijskog identiteta”, već “Solidarnosti za Kosovo”, francuskog udruženja koje pruža pomoć etničkim Srbima na Kosovu, koji su manjina u državi sa 1,8 miliona uglavnom albanskih stanovnika.

Kada su albanske kriminalne grupe 2004. godine napale srpske enklave, pri čemu je ubijeno 19 ljudi, stotine Srba ostavljeno bez domova, a desetine pravoslavnih crkava spaljeno, oformljena je organizacija “Solidarnost za Kosovo” kako bi se pružila “materijalna i moralna podrška srpskim hrišćanima na Kosovu”, navodi se na stranici ove organizacije.

“Shvatio sam da se Srbi istrebljuju iz Evrope, na udaljenosti od samo dva sata leta iz Pariza”, Arnaud Gouillon, 33-godišnji osnivač organizacije “Solidarnost za Kosovo”, rekao je u martu 2015. za stranicu Orthodoxologie (Pravoslavlje). “Svaka crkva u plamenu dio je hrišćanske civilizacije koja nestaje”, rekao je on.

Sateliti
I Mirković i Gouillon, naturalizovani državljanin Srbije koji je prešao u pravoslavlje, kažu da je “Solidarnost za Kosovo” isključivo humanitarna organizacija, ali njeni korijeni su snažno isprepleteni sa Identitarijanskim pokretom.

U trenutku kada je osnovao “Solidarnost”, Gouillon je tek postao vođa ogranka “Identitarijanska omladina” u Grenobleu. Ova organizacija je ubrzo promijenila ime u “Identitarijanci”, ulični pokret koji je kasnije postao “Generacijski identitet”.

On se družio sa osobama kao što su Philippe Vardon, trenutni šef komunikacija u partiji “Nacionalno okupljanje” Marine Le Pen, zatim članovi ekstremno desničarske militantne grupe “Unite Radicale”: Gaetan Bertrand, Fabrice Robert i Guillame Luyt. Ovu grupu je vlada rasformirala 2002. godine, nakon što je jedan pripadnik te organizacije pokušao da ubije tadašnjeg predsjednika Francuske Jacquesa Chiraca.

Oni su nakon toga oformili “Identitarijanski blok”, čije je omladinsko krilo bila Gouillonova “Identitarijanska omladina”.

Gouillon je 2012. bio kandidat Identitarijanske stranke na predsjedničkim izborima u Francuskoj, ali se povukao prije glasanja. On je prestao da se bavi politikom, i 2015. godine od srpske vlade dobio počasno državljanstvo.

Mirković je bio aktivista ekstremno desničarskog pokreta “National de la Jeunesse” i bubnjar u francuskoj identitarijanskoj rock grupi “Elendil” 1990-ih.

“U Francuskoj, ‘Solidarnost za Kosovo’ organizuje predstavljanje ispovijesti Srba s Kosova i ujedno skuplja novac za njih”, rekao je Mirković u telefonskom razgovoru s BIRN-om.

“Veoma sam sretan jer zahvaljujući našem radu, ljudi konačno otvaraju oči.”

Neki posmatrači trendova ekstremne desnice u Evropi, u “Solidarnosti za Kosovo” (SZK) i njenom rukovodstvu ipak vide koncept ekstremno desničarske “metapolitike” na djelu – oni imaju dugoročne strategije izazivanja političke promjene putem promjene mišljenja i kulture.

Ovi posmatrači kažu da “Identitarijanski pokret” koristi prividno nezavisna satelitska udruženja kako bi širio svoju poruku i došao do publike do koje pokret drugačije ne bi mogao da dopre, štiteći se tako od mogućih ekstremističkih akcija članova s margine.

Zaštitni znak pokreta je “uspostavljanje humanitarnih grupa, koje imaju za cilj da se propaganda pojača”, rekao je za BIRN Simon Murdoch, istraživač britanske antifašističke političke aktivističke grupe “Nada, ne mržnja”.

Francuski novinar Mathieu Molard, koji je dosta pisao o hijerarhiji unutar Identitarijanaca i francuske ekstremne desnice, nije se mnogo dvoumio: “‘Solidarnost za Kosovo’ je mali satelit ‘Generacijskog identiteta’”, rekao je za BIRN.

Mirković odbacuje ove tvrdnje, i u izjavi za BIRN kaže: “Naravno da je netačno da je SZK satelitsko udruženje GI-a, ali pošto ja nisam portparol SZK-a, nemam pravo da otkrivam druge detalje.”

BIRN je isto pitanje o “Solidarnosti za Kosovo” postavio samom Gouillonu, ali odgovor na mail nikada nije stigao.

U jednoj studiji iz 2018. pod nazivom “Migrantska kriza i ekstremno desničarske mreže u Evropi: studija slučaja – Srbija”, Marina Lažetić, istraživačica koja se bavi ekstremističkim pokretima, rođena u Bosni, a školovana u SAD-u, napisala je: “Radikalni ekstremno desničarski pokreti prerušeni u humanitarne organizacije ili organizacije koje se bave ljudskim pravima i pomažu Srbe na Kosovu, počele su da se množe, dok su nacionalisti iz cijele Evrope počeli da dolaze u Srbiju kako bi podržali jedno od malobrojnih uporišta bijele evropske civilizacije u pružanju otpora muslimanima i zapadnim agresorima.”

Ukoliko EU ne preduzme mjere i ne učini evropske integracije privlačnijim za Srbe, upozorila je ona, “uspon radikalnih pokreta u regionu mogao bi da predstavlja ozbiljnu bezbjednosnu prijetnju”.

Posmatrači evropske ekstremne desnice kažu da je, čak i prije nego što su Vorkapić i ekipa oformili srpski ogranak “Generacijskog identiteta”, “Identitarijanski pokret” identifikovao Srbiju kao korisno oruđe u priči oko “velike zamjene stanovništva”. Ispostavilo se da su ovi drugi mnogo otporniji.

“Rebrendiranje” ekstremne desnice
U sklopu svog istraživanja, Lažetić je analizirala srpski ogranak pokreta GI, u čijem osnivanju je učestvovao Vorkapić, kao i ekstremno desničarsku grupu pod nazivom “Antiimigraciona inicijativa”. Naišla je na nešto zanimljivo.

“Kada sam razgovarala s ljudima koji su vodili antiimigracione stranice, ispostavilo se da su svi oni pripadali SRS-u”, rekla je Lažetić za BIRN govoreći o Šešeljevoj Srpskoj radikalnoj stranci (SRS).

“Njima je to kao hobi, da dokažu da su drugačiji od starih nacionalista i fašističkih organizacija”, rekla je. “Oni su mala, skoro beznačajna grupa, ali oni pokušavaju da promijene imidž tako što se ograđuju od svog imidža iz 90-ih.”

Nekada značajna politička snaga i koalicioni partner Miloševićevih socijalista tokom rata na Kosovu, Radikalna stranka je doživjela da im podršku glasača rasturi bivši Šešeljev učenik Aleksandar Vučić kada se 2008. njegova stranka otcijepila od radikala i prigrlila eventualno pristupanje EU kao najveću nadu Srbije za svjetliju budućnost.

Vučić je sada predsjednik Srbije, njegova Srpska napredna stranka je možda moćnija nego što su Miloševićevi socijalisti ikada bili, ali je njen imidž promijenjen – to su sada proevropski konzervativci koji imaju pritajene simpatije prema Rusiji.

Bakić je rekao da je Vorkapić bio kandidat Radikalne stranke na izborima u Beogradu 2016., što je Vorkapić demantovao. “To nije tačno”, rekao je i dodao da su “neki bivši članovi SRS-a bili članovi pokreta GI, ali su napustili SRS pošto su se učlanili u GI”.

“Identitarijanski pokret” u Evropi je odavno odbacio etiketu “ekstremizma” i zadržao otvoreno nasilničke, ekstremno desničarske grupe na pristojnoj udaljenosti.

Vođa GI-a u Austriji Martin Sellner postao je predmet interesovanja policije zbog veza sa Australijancem kome se sudi za ubistvo 51 osobe i ranjavanje desetina ljudi u napadu vatrenim oružjem na dvije džamije u Christchurchu u martu 2019. godine.

U uzanim farmerkama i s frizurom kao iz “Birmingemskih bandi”, Sellner je bio i ostao lice za plakat “Identitarijanskog pokreta”, svježe lice ekstremne desnice.

“Mislim da ljudi moraju da budu realni i ozbiljni i shvate da ukoliko se nastave trenutni demografski trendovi, mi ćemo postati manjina u sopstvenoj državi i da ako se nastave ove imigracione politike, postat ćemo ili islamska država ili država u kojoj dominira islam”, rekao je Sellner 2016. godine.

Loš tretman u medijima
Srpski odjeljak GI-a je dosta skromniji od Sellnerovog, njegovi članovi se, u nedostatku pravih kancelarija, sastaju u stanovima i barovima. Njegovi lideri se sastaju sa ostalim Identitarijancima u Francuskoj i Austriji. Dok njihova Facebook stranica ima hiljade lajkova, njihova javna dešavanja posjećuje najviše 300 ljudi. Nejasan je broj članova koji su bili aktivni.

U periodu od dvije godine, kaže Vorkapić, pokret je održao “javne govore u vezi s pitanjima islamizacije, migracije i liberalnog razmišljanja”, postavljao blokade i organizovao demonstracije protiv NATO-a.

Javno lice pokreta bio je student medicine Filip Milinić, bivši član Šešeljeve Srpske radikalne stranke. S Milinićem je razmijenjeno nekoliko poruka preko Facebooka, ali je on ipak odbio da dâ intervju.

On je takođe bio aktivan u srpskoj fašističkoj grupi “Nacionalni front”, koju je, prema riječima anonimnog simpatizera “Generacije identiteta”, Milinović pokušao da rebrendira.

“On je bio predvodnik te misije”, rekao je ovaj aktivista.

Teško je bilo “Identitarijanskom pokretu” da prodre u Srbiju iz više razloga, slažu se posmatrači i insajderi.
Pitanje imigracije, tako važno u priči Identitarijanaca u Zapadnoj Evropi, jeste i dalje prilično udaljeni koncept u Srbiji, budući da mali broj migranata i izbjeglica želi tu da ostane.

“Evropljani vide migrante kako žive oko njih, a javnost u Srbiji nije stvarno svjesna opasnosti koje ovo pitanje donosi u budućnosti, jer ih rijetko viđa”, kaže Teša Tešanović, član Srpske radikalne stranke i osnivač desničarskog novinskog web sitea Balkan Info.

Negativna reakcija protiv Identitarijanskog pokreta u Evropi, pogotovo nakon masakra u Christchurchu, osjetila se i u Srbiji. Milinić je, u kratkoj korespondenciji s BIRN-om, rekao da je Facebook ugasio njihov nalog.

“Facebook je [spartanski] simbol ‘lambda’ počeo da povezuje s mržnjom i zabranio je naše stranice”, napisao je Milinić na engleskom.
Vorkapić kaže da su ogranci GI-a u Istočnoj Evropi takođe ogorčeni jer imaju utisak da ih njihove kolege iz Zapadne Evrope nadgledaju.

S druge strane, anonimni simpatizer GI-a kaže da je animozitet bio obostran.

“Bilo je razgovora o tome kako ogranci iz Zapadne Evrope osuđuju one iz Istočne Evrope zbog njihovog pretjeranog ekstremizma i ideoloških neslaganja”, rekao je.

Neki su skrenuli pažnju na odluku “Generacije identiteta” da održi zajedničke demonstracije s neofašističkom organizacijom “Srbska akcija” 9. januara 2018. ispred Hrama Svetog Save u Beogradu.

“Srbska akcija” je povezana sa “Srpskim nacionalnim frontom”, čiji je vođa Goran Davidović, poznat pod nadimkom Firer.
Kada se grupa rasformirala sredinom 2018., Vorkapić je slijedio primjer Mirkovića i okrenuo se humanitarnom radu i distribuciji pomoći Srbima na Kosovu.

“Mom narodu na Kosovu je potrebna pomoć jer ih niko nikada nije pitao kako žive i kako im je”, rekao je BIRN-u. “Zapadni svijet nas je bombardovao, izvršio invaziju na Kosovo i pretvorio te ljude u zarobljenike terorista i NATO-a.”

Vorkapić negira da je “ekstremni desničar”. Za sebe kaže da je samo patriota.

“To nema veze s politikom”, rekao je.

Eleonora Vio se bavi multimedijalnim novinarstvom. Specijalizovana je za izvještavanje o različitim oblicima radikalizma i ekstremizma, kao i za društvena i rodna pitanja. Radila je za mnoge međunarodne medije, a uglavnom je izvještavala s područja Bliskog istoka i sjeverne Afrike. Godine 2015. učestvovala je u osnivanju medijske platforme i udruženja Nawart Press.

Članak je nastao u okviru projekta Resonant Voices Initiative, koji je finansiran od strane fonda za unutrašnju bezbjednost Evropske unije. Sadržaj ove priče potpuna je odgovornost BIRN-a i ne predstavlja stavove Evropske unije.