Taj projekat, koji je većim dijelom finansiran kineskim kreditima, ključna je komponenta pekinške inicijative “Pojas i put” za modernizaciju željezničke pruge kako bi se ubrzao protok kineske robe od luke Pirej u Grčkoj, kojom upravlja Kina, do zapadne Evrope.

Bez obzira na već potrošene dvije milijarde eura, modernizacija još nije završena.

BIRN-ovo istraživanje otkrilo je ozbiljna kašnjenja na sve tri dionice pruge, kao i pogreške koje su Srbiju koštale novčanih kazni u iznosu od skoro 35 miliona dolara; takođe je otkrilo i dokumente koji pokazuju da je blizu 720.000 dolara od ukupnog iznosa od 800 miliona dolara ruskog kredita za ovu željezničku liniju potrošeno na unajmljivanje šest vozila od ruskog izvođača radova.

Godine kašnjenja

Planovi za modernizaciju pruge u dužini od 350 kilometara između glavnih gradova Mađarske i Srbije sežu unazad do 2013. godine kada su te dvije zemlje i Kina potpisale memorandum o razumijevanju.

Kineski krediti pokrivaju 85 posto troškova, i to u iznosu od preko dvije milijarde eura, dok je Srbija dobila i kreditnu liniju iz Rusije kao pomoć za njen dio pruge.

Ali, umjesto da je modernizacija završena sredinom 2018. godine kako je obećao Vučić, te godine su tek zvanično počeli radovi na prvoj dionici između Beograda i Stare Pazove.

Za drugu dionicu, od Stare Pazove do Novog Sada na sjeveru Srbije, građevinska dozvola je izdata 31. januara 2019., odnosno više od godinu dana nakon prvobitno planiranog datuma.

Radovi na trećoj dionici od Novog Sada do granice sa Mađarskom još nisu započeli, a prema saznanjima BIRN-a, još uvijek je u toku procedura pribavljanja građevinske dozvole.

Penali plaćeni Rusiji

Potpisivanje ugovora između “Infrastrukture železnice Srbije“ i „RZD International” za nove željezničke projekte, vrijedne 230 miliona eura. Foto: Ministarstvo građevinarstva, saobraćaja i infrastrukture Republike Srbije

Osim kašnjenja, Srbija je takođe platila visoku cijenu za brojne greške u dizajniranju, kao i za nepovlačenje sredstava ruskog kredita na vrijeme.

Prema nalazima BIRN-a, Srbija je platila naknadu od oko 30 miliona dolara svom ruskom partneru zbog grešaka koje je napravio Saobraćajni institut Srbije (CIP) prilikom projektovanja vijadukta i tunela u selu Čortanovci jugoistočno od Novog Sada.

Država je takođe platila novčanu kaznu u iznosu od preko 4,7 miliona dolara nakon kašnjenja u povlačenju tranše ruskog kredita za izgradnju dionice Stara Pazova-Novi Sad.

Kreditni sporazum potpisan je u januaru 2013. godine sa rokom važenja od pet godina. Ali, pošto izgradnja nije počela unutar tog perioda, Srbija nije povlačila sredstva iz kredita, što je rezultiralo penalima plaćenim Rusiji u martu 2018.

Protokolom iz 2016. godine dopunjen je kreditni sporazum, te on sada ističe krajem ove godine, a to je ujedno i rok koji je vlada postavila za završetak dionice Stara Pazova-Novi Sad. Nejasno je da li će ovaj rok biti ispoštovan.

Iz Infrastrukture željeznice Srbije kazali su za BIRN da im nije poznato da su plaćani bilo kakvi penali. Ni Ministarstvo građevinarstva, saobraćaja i infrastrukture Srbije nije potvrdilo ni negiralo plaćanje penala.

Međutim, Zorana Mihajlović koja je bila na čelu tog ministarstva od 2014. do 2020. godine potvrdila je nalaze BIRN-a.

“Nažalost, nakon preuzimanja Ministarstva građevinarstva, saobraćaja i infrastrukture uvideli smo da po tom kreditu nisu dogovoreni konkretni projekti već je načelno dogovoren iznos kredita za železnicu,” navodi Mihajlović, sadašnja ministrica rudarstva i energije Srbije.

Još jedan razlog za nepovlačenje sredstava iz kredita na vrijeme, kako ona navodi, bila je činjenica da radovi koje je poduzeo CIP nisu odgovarali stvarnoj situaciji na terenu.

“Penali o kojima govorite proizilaze iz člana 2. Sporazuma između Vlade Republike Srbije i Vlade Ruske Federacije o odobrenju državnog izvoznog kredita Vladi Republike Srbije, koji se odnosi na sva nepovučena sredstva u roku od pet godina, na koliko je prvobitno dogovoren kredit,” Mihajlović navodi u pismenom odgovoru.

Zabrinutost Rusije zbog dozvole za eksproprijaciju

Predsjednik Srbije Aleksandar Vučić drži govor tokom zajedničkog obilaska radova na izgradnji vijadukta na dionici Stara Pazova-Novi Sad. Foto: Predsjedništvo Srbije / Dimitrije Goll

Sporazum je u Moskvi potpisao tadašnji ministar finansija Srbije Mlađan Dinkic 11. januara 2013. Rusija je pristala posuditi Srbiji 800 miliona dolara sa rokom važenja od pet godina. Krajem 2016. Mihajlović je potpisala amandman kojim se kreditni period produžava do kraja 2021. godine, ali je Srbija bila obavezna da do 15. marta 2018. plati proviziju na bilo koji ostane neiskorišten na kraju 2017. godine, što znači da su penali iznosili 4,7 miliona dolara.

Srbija će ponovo 15. marta 2022. morati platiti proviziju na iznos kredita koji ostane neiskorišten na kraju ove godine.

Mihajlović za ovo krivi nepostojanje “već gotovih projekata” na koje bi se mogla potrošiti ruska sredstva.

“Ministarstvo građevinarstva ubrzalo je aktivnosti na realizaciji ruskog kredita, što je rezultiralo završetkom projekata u ugovorenim rokovima,” navodi ona. “Nakon toga, nije više bilo plaćanja ovakvih penala.”

Pa ipak, i nakon što je rok važenja zajma produžen, Rusija je bila zabrinuta.

“Po našem mišljenju, najproblematičnija mogu biti pitanja koja se tiču eksproprijacije i blagovremenog dobijanja građevinske dozvole,” napisao je u pismu upućenom Mihajlovićevoj mjesec dana nakon produženja roka važenja kredita Sergey Pavlov, prvi zamjenik glavnog direktora zaduženog za međunarodni poslovni razvoj i međunarodne odnose pri Ruskim željeznicama (RŽD), koja je izvođač radova na dionici Stara Pazova-Novi Sad.

Prema tom pismu, dozvola je trebala biti izdata do 29. avgusta 2017. godine, ali je BIRN otkrio da je zapravo izdata 31. januara 2019.

Što se tiče eksproprijacije zemljišta, direktor Infrastrukture željeznice Srbije Miroljub Jevtić uhapšen je u januaru 2020. zbog sumnje da je bio upleten u pronevjere tokom tog procesa. Početkom oktobra je proglašen krivim i osuđen na jednu godinu zatvora.

Jevtić je odbio komentarisati, navodeći kao razlog tekući sudski postupak.

Skupa auta

Vijadukt između Beške i Čortanovaca na dionici brze pruge između Stare Pazove i Novog Sada. Foto: Foto: Predsjedništvo Srbije / Dimitrije Goll<

Kako navodi izvor iz željeznica, prema sporazumu između Infrastrukture željeznice Srbije kao investitora i RŽD-a kao izvođača i projektanta, troškove bilo kakvih konstrukcijskih grešaka snosi investitor.

Shodno tome je Infrastruktura željeznice Srbije morala platiti 30 miliona dolara za greške koje je napravio Saobraćajni institut Srbije pri projektovanju vijadukta i tunela u Čortanovcima, navodi isti izvor.

Ni Infrastruktura željeznice Srbije ni ministarstvo nisu potvrdili ovaj konkretan slučaj, navodeći samo da su u tom projektu nastali vanredni troškovi.

“Sve privremene situacije koje su do sada plaćene su u skladu sa ugovorom koji postoji sa izvođačem radova, ruskom kompanijom RŽD Internešnl, i planiranim sredstvima u okviru tog aneksa ugovora,” naveli su ministarstvo i Infrastruktura željeznice Srbije u identičnim odgovorima na BIRN-ova pitanja.

Jedan dio ruskog zajma nije potrošen na modernizaciju željezničke pruge, nego je, prema dokumentima do kojih je došao BIRN, utrošen na automobile, uredski materijal, šoljice za kafu, pribor za jelo, bojlere, sudopere i kompjutere. Sredstva potrošena na te i slične predmete iznosila su ukupno nešto preko 794.000 dolara.

Zanimljivo je da je od tog iznosa, 720.000 dolara potrošeno na najam šest automobila od RŽD-a, i to pet marke Dacia Duster i jedna Škoda Yeti. Tržišna cijena Dacie u to vrijeme iznosila je otprilike 13.800 dolara.

U pismu datiranom 9. juna 2016. godine tadašnji direktor Infrastrukture željeznice Srbije Dušan Garibović napisao je direktoru RŽD-a u Srbiji Mansurbeku Sultanovu da se slaže sa cijenom.

“Pozivamo se na Vašu ponudu za materijal za nadzorne organe dostavljenu emailom 8.6.2016. i obaveštavamo Vas da smo saglasni sa cenama i ujedno Vas molimo da za korišćenje automobila predvidite mogućnost povraćaja dela sredstava u slučaju da se automobili budu koristili u periodu kraćem od pet godina,” napisao je Garibović.